NEDERLAND IN 1840
Om het geheugen wat op te frissen plaatsen wij de artikelen van
dit themanummer tegen de achtergrond van de algemene situatie
in Nederland omstreeks 1840.
Reeds in 1801 werd onder de franse overheersing het gewest
Holland verdeeld in het departement Amstelland, dat overeenkwam
met het huidige Noord-Holland, terwijl het huidige Zuid-Holland
het departement Maasland werd. Na het vertrek der Fransen in
1813, werd Nederland een souverein vorstendom. De departementen
Amstelland en Maasland werden verenigd tot de ene provincie
Holland. Dit alles gebeurden in het kader van de Restauratie-
politiek, waarbij men er naar streefde de staatsindeling weer
zoveel mogelijk terug te brengen tot de situatie welke bestond
vóór de Bataafse omwenteling. De voormalige departementen
werden weliswaar één provincie met gezamenlijke Provinciale
Staten en een gezamenlijk gerechtshof in Den Haag, maar ieder
gebied behield een eigen gouverneur en een eigen college van
Gedeputeerde Staten.
In 1815 werden naar de wens van de overwinnaars van Waterloo op
het Wener Congres bijeen, de Noordelijke en de Zuidelijke
Nederlanden samengevoegdonder leiding van koning Willem I,
Deze streefde ernaar de drie delen van zijn rijk, het Zuiden,
het Noorden en de koloniën tot een welvarend geheel te ontwik
kelen. Het Zuiden, rijk aan steenkool als industriegebied, het
Noorden als handelsgebied en de koloniën als leveranciers van
grondstoffen en als afzetgebied.
Er bestonden echter teveel tegenstellingen tussen het Noorden
en het Zuiden om tot de gewenste eenheid te komen. Het verschil
in zeden, godsdienst en historie bleek een onoverkomelijk
probleem. In beide gebieden had men alleen oog voor de eigen
problemen en niet op de gezamenlijk belangen. Het Zuiden in
dustrialiseerde zich meer en meer en wenst protectie, terwijl
het Noorden vasthield aan de oude vrijhandelsgedachte. In 1839
was de afscheiding van het Zuiden, België, een feit, wat tevens
één van de aanleidingen was tot het aftreden van koning Willem.
Maar niet alleen binnenlandse problemen beïnvloedden de poli
tieke omstandigheden van het Koninkrijk, zoals het onder
Willem I officiéél heette, ook het buitenland oefende grote
invloed uit. Het revolutionaire Frankrijk in het zuiden en het
expansieve duitse nationalisme in het oosten vormden een con
stante bedreiging. Duitse handelaars en industriëlen zagen na
de afscheiding kans om de monopoliepositie van de hollandse
havens te doorbreken door een spoorweg tussen Antwerpen en
Keulen aan te leggen, waardoor Antwerpen een geducht concurrent
werd voor onze havens. Economische crisis en grote sociale
onrust waren het gevolg.
De afscheiding van België maakte een grondwetswijziging in
1840 noodzakelijk. Van deze gelegenheid werd tevens gebruik
gemaakt de onhandelbaar grote provincie Holland te splitsen in
de provincies Noord- en Zuid-Holland, waarvan wij nu dus het
honderdvijftigjarig bestaan herdenken.
3
