De meest onpeilbare
De alles verbindende schakel in dit verhaal is Willem Witsen, wiens naam al ver
schillende malen viel. Hij werd in 1860 op de Amsterdamse Prinsengracht geboren als
telg van een oud Amsterdams patriciërsgeslacht. Op zijn zestiende studeerde hij al
aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten. Na zijn eindexamen in 1884 werkte
hij enkele jaren in de omgeving van zijn ouderlijk huis, het landgoed Ewijckshoeve,
tussen Bilthoven en Baarn. Spoedig daarop raakte hij bevriend met een groep dich
ters en schrijvers rond De Nieuwe Gids. Het zijn de Tachtigers, waaronder Gorter,
Van Eeden, Van Schendel, Boeken, Kloos, Coenen, Aletrino, Van Deyssel en Van
Looy. Gelijkgestemde kunstenaars waren Breitner, Bauer, Dijsselhof en Israels. Over
en weer bezochten zij elkaar, beinvloedden zij elkaar, discussieerden en dronken zij
met elkaar. Witsen bleef tussen hen allen de meest onpeilbare: dandy, ploeterend
kunstenaar, grafisch vernieuwer, mecenas, geteisterde en de man met een zeldzame
culturele en artistieke achtergrond. Artistiek gezien vertoont zijn werk de grootste
overeenkomsten met dat van Breitner. Beiden fotografeerden zij en gebruikten ook
eikaars foto's. Door hun gezamenlijke passie voor fotografie en hun beider vriend
schap is een scheidslijn tussen hun foto's soms moeilijk te trekken. In de winter
van 1894/95 schreef Breitner aan Witsen vanaf de Lauriergracht: 'Ik vernam van
Arnold Ising dat je tegenwoordig speciaal bezig bent met vergrotingen. Ik zou je
namelijk willen vragen als je soms een stuk heidegrond (voorgrond) voor me had,
zou ik je zeer dankbaar zijn. Ik ben namelijk aan een schilderij bezig meteen grote
voorgrond. Je hebt het misschien wel gezien, met de artellerie en zoo. Het moet
een eenvoudig inglooiiende grond zijn, zonder veel tierelantijntjes van zand, etc.
niet anders dan heide. Nu hartelijke groeten. Ik hoop dat je het daar in Ede warm
kunt stoken. Op mijn atelier is 't zeer koud. G.H. Breitner.'
Indringende portretten
Tussen de foto's van Witsen zit een twintigtal afbeeldingen van huzaren bij oefenin
gen te paard in een heidelandschap. Ze vertonen soms verrassend veel overeenkom
sten met de foto's die Breitner van militaire oefeningen maakte. Voor de rest zijn
de verschillen in hun werk zo groot, dat verwarring uitgesloten is. Breitner was
emotioneel, driftig, met een krachtige greep en streek. Witsen was een nadenker,
terughoudener en vaak dromerig, wat zich ook openbaart in zijn manier van werken.
Witsen zou nooit sloopwerkzaamheden, bouwputten en steigers schilderen. Wel zijn
van zijn hand indringende portretten bewaard gebleven. Denk maar eens aan de
prachtige portretten van Willem Kloos.
In 1893 was Willem Witsen met Betsy van Vloten getrouwd, het zusje van Martha
van Eeden en Kitty Verwey. Hun huwelijk hield echter niet lang stand. Het werd in
1902 ontbonden waarna Betsy in 1903 een huis betrok in Aerdenhout, dat gebouwd
was door Willem Bauer.
28
