De illegale pers in
Bloemendaal
Trouw
De Nederlandse pers werd al spoedig na de
bezetting onder Duitse invloed geplaatst. Alle
bladen kenden een vorm van Duitse curatele.
Enkele bladen stopten direct hun bedrijfsvoe
ring, maar de meeste - soms onder dwang - gin
gen nog een tijd door met publiceren. Uiteraard
mocht de inhoud niet anti-Duits zijn.
Integendeel, naarmate de oorlog langer duurde
werd het Duitse propaganda-element steeds
groter.
In de beginjaren van de oorlog bleven de meeste
Nederlanders via de verboden Engelse radio nog op de
hoogte van de feiten, maar toch was deze informatie voor
een aantal Nederlanders niet voldoende. Al spoedig kwamen
hier en daar illegale uitgaven tot stand, die niet alleen ten
doel hadden de leugenachtigheid van de Duitse berichtge
ving te ontzenuwen, maar ook de Nederlanders op te roe
pen tot verzet tegen de bezetter en bovendien en vooral het
moreel van de bevolking op te peppen in een tijd dat de
geallieerden het erg moeilijk hadden.
Verzet
De bezetter was zeer fel ten aanzien van deze vorm van ver
zet. Aanvankelijk kwamen de gesnapten er veelal met een
gevangenisstraf vanaf. Later - en vooral toen de Duitse
nederlaag zich begon af te tekenen - werden de Duitsers
steeds meedogenlozer. Zelfs het in het bezit hebben van een
illegaal blaadje werd al als een ernstige vorm van verzet
beschouwd. Onmenselijke verhoren, concentratiekampen
en executies vielen de illegale uitgevers die in Duitse han
den vielen, veelal ten deel.
Verspreiding
Niet alleen het vervaardigen van een illegaal blad was al een
groot probleem. Hoe kom je in een tijd waarin alles gecon
troleerd werd aan drukapparatuur, energie, stencilmachine,
inkt en papier? Ook de verspreiding was een zeer hachelijke
onderneming. Zeker in Bloemendaal. Een deel van de
gemeente was verboden gebied (Sperrgebiet)maar toen
ook de tankgrachten gereedkwamen en verbindingen vrij
wel alleen mogelijk waren via de zwaar bewaakte versper
ringen (Mauermuren) werd de verspreiding zeer riskant.
Na de verplichte inlevering van de radiotoestellen en het
stopzetten van de stroomvoorziening aan particulieren,
werd de behoefte aan berichtgeving via de illegale pers
steeds groter. In die periode steeg dan ook het aantal illegale
blaadjes met sprongen. De oplage was veelal niet groot. Het
was de bedoeling om het blaadje na lezing door te geven
aan een betrouwbare relatie. Daar men niet iedereen ver
trouwde, soms geheel ten onrechte, kon het gebeuren dat in
een bepaalde wijk verschillende illegale blaadjes circuleer
den. Omdat men geen sporen mocht nalaten, kwamen de
meeste blaadjes in de noodkachel terecht.
Inhoud
De vindingrijkheid van de verspreiders - de meeste illegale
blaadjes kwamen dagelijks uit - moet als 'wonderbaarlijk'
worden bestempeld. Veel verhalen zijn daarvan bekend.
De inhoud van de blaadjes verschilde nogal van toon en
opzet. Sommige bepaalden zich uitsluitend tot berichtge
ving, ontleend aan de BBC en Radio Oranje. Andere voeg
den hier beschouwingen aan toe. Weer andere sloegen nog
al een scheldachtige toon aan, of lardeerden de
berichtgeving met oncontroleerbare, zelf ingewonnen
informatie, zoals bijvoorbeeld het bericht dat elke Duitse
soldaat die bij een razzia een potentiële werkkracht voor de
Duitse oorlogsindustrie wist te vangen, hiervoor een finan
ciële beloning kreeg. Algemeen werd opgeroepen om onder
te duiken en verzet te plegen.
Opvallend is de rol van de jongeren in het wereldje van de
'illegale pers'. Hoewel per se niet uitsluitend, zijn het in tal
van gevallen studenten, maar ook leerlingen van middelbare
scholen geweest die een illegaal blad hebben uitgegeven en
verspreid.
Overzicht van illegale bladen ontstaan
en/of uitgegeven in Bloemendaal
Hoewel het blad Trouw van meet af aan landelijk verspreid
Speciale landelijke uitgave Eind Maart 1945
werd - in een oplage die eenmaal zelfs de 150.000 exem
plaren oversteeg - noemen wij het blad toch, omdat zijn
bakermat in onze gemeente ligt. In de woning van
mevrouw dr. G.H J. van der Molen in Aerdenhout hebben
de eerste besprekingen plaatsgevonden in januari 1943. Op
Ha Tflarffinn- !W*
Ons Bloemendaal, 19e jaargang, nummer 1, voorjaar 1995
19
