Gedenkboek:
Gesticht in de duinen
Restauratie van de
ramen van de Nederlands
Hervormde Kerk
Omstreeks 1840 besloot het bestuur van de Provincie
Noord-Holland, als enige in ons land, een psychiatrisch
ziekenhuis te realiseren: Meerenberg. Later volgde de op
richting van het ziekenhuis Duin Bosch in Castricum en
de overname van de voormalige rijksinrichting in Medem-
blik. Sinds het begin van de jaren negentig werd deze
bestuurstaak in omvang teruggebracht en in het begin van
dit jaar werd ook de rol als werkgever beëindigd.
Informatief
Het unieke karakter van deze overheidstaak en de rijke his
torie van deze ziekenhuizen was voor de provinciale
bestuurders aanleiding de geschiedenis vast te laten leggen.
Aan 'Gesticht in de Duinen', geschreven door Joost Vijselaar,
is inherent, het is immers een gedenkboek, dat het zich op
de betrokken instellingen toespitst. Het beschrijft de oprich
ting ervan, de ontwikkelingen en met name de bloeiperio
den en ook het waarom en hoe de Provincie tot privatise
ring besloot. Het is echter allerminst zo maar een
feestbundel. De inhoud, de wijze van beschrijven en ook de
illustraties zijn uiterst informatief. Het boek geeft een goed
beeld van de voorhoederol van de Provincie en van de bete
kenis die vooral Meerenberg, pas sinds 1918 herdoopt tot
Provinciaal Ziekenhuis nabij Santpoort, heeft gehad voor de
landelijke psychiatrie. Op veranderende inzichten inzake
behandeling en zorg wordt uitvoerig ingegaan, maar ook
op allerlei factoren die hierbij van belang waren, zoals de
rol en positie van het personeel, de financiering, de veran
derende ziekenhuisbevolking en het overheidsbeleid.
Hierdoor toont men niet alleen de opkomst en ondergang
van het traditionele psychiatrische ziekenhuis, maar laat
men ook zien hoe de psychiatrie zich ontwikkelt in een
voortdurende spanning tussen therapeutisch optimisme en
een ontnuchterende werkelijkheid, tussen hooggestemde
idealen en tekorten aan geld en personeel, binnen telkens
wisselende perspectieven op de verhouding tussen lichaam
en geest, individu en gemeenschap. Het werk is door de
Provincie aangeboden aan voormalige en huidige werkne
mers van genoemde ziekenhuizen. Voor andere geïnteres
seerden is het in de boekhandel verkrijgbaar.
Peter de Natris
Joost Vijselaar, 'Gesticht in de duinen, geschiedenis van de provinciale
psychiatrische ziekenhuizen van Noord-Holland van 1849 tot 1994',
Hilversum, Uitg. Verloren, 1997. ISBN 90-6550-541-5 39.
De tien gebrandschilderde ramen, oftewel 'glazen', van de
Nederlands Hervormde Kerk in Bloemendaal zijn van grote
cultuurhistorische waarde. Zij zijn niet alleen interessant
vanwege hun fraaie kleur en ornamentiek, de afgebeelde
wapens van de Staten van Holland en Westfriesland, van
Haarlem en andere Hollandse steden, van de toenmalige
ambachtsheer Wolfert van Brederode en van de oprichters
van de kerk, de Haarlemse burgemeesters Loo en Van de
Camer en de kooplieden Mathijs en Lucas van
Valckenburgh en hun echtgenoten.
Ook de historie van de ramen is interessant. De glazen van
dit hervormde kerkje, waarvoor in 1635 de eerste steen
werd gelegd, werden gemaakt door de Haarlemse 'ordina-
ris-stadts-glasschrijver' Pieter Holsteijn. Enkele ramen wer
den door hem gesigneerd en sommige zijn gedateerd
1636.
In opdracht van het Haarlemse stadsbestuur maakte
Holsteijn vergelijkbare ramen die in enkele kerken in
Noord- en Zuid-Holland bewaard zijn gebleven. In 1876
werden de tien ramen door de toenmalige kerkeraad ver
kocht voor vijf gulden per stuk. Latere generaties kregen
spijt en hebben ervoor gezorgd dat het grootste deel van
de ramen werd teruggekocht op veilingen en van particu
lieren. Vier ramen zijn kopieën, de originelen werden in
1870 in de Gravenzaal van het Haarlemse stadhuis
geplaatst.
Onderhoud van kerkramen
In vergelijking met de eertijds beroemde productie van
gebrandschilderd glas is er in Nederland verhoudingsge
wijs heel weinig bewaard gebleven. Het klimaat, maar,
zoals het geval van Bloemendaal leert, ook gebrek aan
waardering, vakmanschap of financiële middelen, zullen
daar debet aan zijn geweest. Dit is reden genoeg om zui
nig te zijn op datgene wat er nog over is.
Door de eeuwen heen is er voornamelijk belangstelling
geweest voor de voorstelling op het glas. Informatie over
materiaal en techniek is nagenoeg niet voorhanden.
Dankzij onderzoek van de glazen in de Hervormde Kerk
van De Rijp is er nu meer bekend over de oude technie
ken en de materialen die werden toegepast. Hiervan kon
men in Bloemendaal profiteren, omdat de situatie verge
lijkbaar was.
48
Ons Bloemendaal, 21e jaargang, Lustrumnummer 2, zomer 1997
