Foto omslag voorzijde:
Gezicht op de Elswoutslaan bij de (vóór)poort van Elswout. Aquarel door
Wybrand Hendriks, kastelein van Teylers Stichting naar een schilderij
van J.V. van der Vinne, laat 17de eeuw. Verblijfplaats schilderij onbekend
(particuliere collectie).
Als achtergrond dient de 'Nieuwe kaart van Haarlems Schoone
Omstreken'van F.J. Nautz uit 1836.
Foto omslag achterzijde:
De nieuwste huizen in Overveen staan aan het Blekersveld. (Foto Crefo,
Wil Woertman).
Aquarel van J. Kops, circa 1780 (particuliere collectie).
Weinig is bewaard gebleven aan oude gebouwen in onze gemeente.
Branden, maar ook slopingswoede zijn daarvan de belangrijkste oorzaken.
Het is daarom verheugend dat Overveen kan stoffen op een direct over
blijfsel uit een ver verleden, de 17de eeuwse toegangspoort - de zogeheten
vóórpoort - tot de voormalige buitenplaats Elswout. De omgeving is nog
ongerept, de ligging aan de voet der duinen als in een dal. Tot nu toe
heeft de demon van het verkeer er geen vat op kunnen krijgen.
Met haar kruisvensters die in de zuidelijke vleugel tot in het laatste kwart
van de 19de eeuw aanwezig waren, bood de poort een wat grimmige,
koele aanblik. Toen Willem Borski I (1765-1814) in 1805 Elswout
met alle ap- en dependenties in eigendom had verworven, wenste hij in de
zomermaanden al terstond met zijn groot gezin van zijn nieuwe bezit te
genieten. De verbouwing van het in oorsprong 17de eeuwse huis in empi-
re-stijl, toen modem, verhinderde dat het in de eerste jaren kon worden
betrokken. Daarom werd de noordvleugel van de vóórpoort als tijdelijk
zomerverblijf in gereedheid gebracht. In de ruime voorkamer waren bed
steden getimmerd, zes in getal, voorzien van deuren met daarin kleine
hartvormige openingen, en elke bedstede bestemd voor twee personen.
Tegen één wand waren de bedste
den boven elkaar geplaatst. De
bovenste was alleen bereikbaar via
een bruingeschilderd houten ladder
tje. In de voorgevel (noordzijde)
werden de kruisvensters vervangen
door buitensporig grote ramen.
In de zuidelijke poortvleugel bevond
zich een koestal, maar de boer
woonde in het sluishuisje.
Als rond 1890 het poortgebouw
ernstige mankementen gaat verto
nen, wordt algehele sloop overwo
gen. Het blijft bij de afbraak van
de zuidvleugel, die opnieuw wordt
opgetrokken. Over het gehele
gebouw wordt een nieuwe kap
aangebracht en een nieuw klokken
torentje met slag- en uurwerk.
Vijfmaal per dag werd er geluid
om de schaft- en rusttijden voor
de plaatswerkers aan te geven.
Men bedenke: nog in de jaren der
tig van deze eeuw waren er men
sen die konden lezen noch schrijven of op de klok kijken en die zeker geen
zakhorloge bezaten.
Onder de poort hing een fraaie grote lantaarn die langs een ijzeren stang
terzijde kon worden getrokken, opdat rijtuigen met koetsier op de bok,
maar ook hooiwagens, hoog opgetast, onbelemmerd konden passeren. Die
lantaarn hangt nu achter de poort met er tegenover een soortgelijk exem
plaar, afkomstig van 'Duinlust' (CIOS).
Tot in de tweede wereldoorlog bevond zich in de zuidelijke vleugel de
schilderswerkplaats, de bergplaats voor gereedschappen en werkte er op
gezette tijden de honingzemer. Er hing dan altijd een heerlijke, zoete geur.
In augustus 1939 - de oorlog was uitgebroken - trok een eskadron pant-
serafweergeschut (PAG) van ons leger de poort binnen, op 19 mei 1940
gevolgd door de vijandelijke bezetting. Thans herbergt zij een kantoor van
het Staatsbosbeheer en woont er de directe beheerder/opzichter van het tot
rijkseigendom geworden Elswout.
Ondanks een ingrijpende restauratie/constructie in de vorige eeuw, met in
de achtergevel weer zichtbaar gemaakt het in steen gehouwen wapen van
het geslacht Van Marcelis, heeft de poort van Elswout haar 17de eeuwse
karakter behouden. In haar omlijsting van hoog geboomte mag zij een
waardig monument worden genoemd, dat toegang biedt tot een zorgvuldig
onderhouden park van kostelijke verscheidenheid.
(Met dank aan mr. C.W.D. Vrijland.)
2
Ons Bloemendaal, 21e jaargang, Lustrumnummer 3, herfst 1997
