IZAAK J.A. GOGEL:
Kleine herinneringen aan een
groot man
Door mr. C.W.D. Vrijland
Wie uit Aerdenhout komende het witte huisje in de laatste bocht van
de Elswoutslaan voorbij rijdt, zal zich niet realiseren dat hieraan iets
opmerkelijk is waar te nemen. Het herinnert, zoals hierna zal blijken,
aan de voortvarende werkzaamheid van één onzer belangrijkste staats
lieden uit het einde van de achttiende, begin negentiende eeuw.
In de muur van zowel de westelijke als de oostelijke gevel
van dit huisje bevindt zich een kleine opening van 35 bij 27
centimeter, met glas afgesloten en met aan de binnenzijde
een ijzeren ankertje, evenals het glas rechtstreeks in de muur
gevat. Van de buitenzijde te zien, wekt het de indruk als zou
het de toegang hebben gevormd tot een kippenhok. Slechts
een kippenladdertje lijkt te ontbreken.
De vluchtige beschouwer zal deze venstertjes niet licht in
verband brengen met een ontwijking van fiscale druk.
In ons land werd tijdens de Bataafse Republiek (1 795-1806)
de grondslag gelegd voor een nieuw belastingstelsel.
Krachtens dit stelsel werd voor het gehele land op dezelfde
voet belasting geheven en deed het begrip belasting naar
draagkracht zijn intrede. Het belangrijkste aandeel in de tot
standkoming daarvan is geleverd door Izaak Jan Alexander
Gogel. Hij werd op 10 december 1765 te Vught geboren als
zoon van Jean Martin Gogel, officier in dienst der Staten en
Alexandra Krul, zuster van de Bossche schout-bij-nacht Krul.
Te Amsterdam begon hij zijn loopbaan in de handel. Hier
kwam hij in aanraking met lieden wier roep om staatkundi
ge hervormingen bij hem weerklank vond. Zij beschouwden
zich als de ware voorstanders van het welzijn van
het vaderland. Zij waren tegenstanders van het
stadhouderschap en van het Huis van Oranje.
Gogel bekeerde zich tot die partij. Hij werd een
vurig aanhanger van de patriottenbeweging. In
1 794 begaf hij zich zelfs enkele malen naar de
Oostenrijkse Nederlanden (België) om in het
hoofdkwartier van de Fransen aan Pichegru hulp te
vragen voor de Hollandse hervormingsgezinden.
In aanraking gekomen met mr. Rutger Jan
Schimmelpenninck, die zich tijdens zijn rechten
studie te Leiden bij de patriotten had aangesloten,
organiseerden beiden het 'Comité Revolutionair'.
Na 1795 bekleedde Gogel verschillende regerings
ambten. Hij kon snel werken, had een sterk
geheugen, en was onkreukbaar. Daarnaast was hij
een groot liefhebber van bloemen en planten en
beoefende hij op niet onverdienstelijke wijze de
dichtkunst. Hij was getrouwd met Catharina van
Hasselt, wier familie nog ter sprake zal worden
gebracht.
M.J. van Bree, ca. 1807 (Rijksmuseum Amsterdam).
Een nieuw belastingstelsel
Tweemaal was Gogel 'Secretaris van Staat voor de
Financiën', dat wil zeggen: minister.
Schimmelpenninck nam hem in zijn regering op.
Hij kon toen arbeiden aan zijn plannen voor de
herziening van het financie-wezen. Hij beoogde
onder meer de invoering van een personele belas
ting, verder een grondbelasting, waarvoor de
instelling van een kadaster onontbeerlijk was, en
een weeldebelasting.
Eén van de nieuwe maatregelen was een belasting
22
Ons Bloemendaal, 28e jaargang, nummer 3, herfst 2004
