De At I a n t i k wa 11een muur
die geslecht werd
Door Hans Scheffbr
We kennen allemaal in grote trekken het verhaal. Onze kust lag in de
Tweede Wereldoorlog bezaaid met verdedigingswerken. Een verzamelbe
grip voor een bonte reeks bunkers en versperringen, bedoeld om de
indringers uit het westen - voor de goede Nederlanders de bevrijders
te weren. De havens werden natuurlijk het meest versterkt maar toch
werd ook hier aardig wat gesloopt en gebouwd om de Atlantikwall te
realiseren. De restanten zijn hier en daar nog in de duinen te vinden.
Het verhaal van de Bloemendaalse Atlantikwall kan niet zonder een
breder perspectief.
Het is een vrij wijd verbreide opvatting dat er pas van de
Atlantikwall sprake was in een stadium van de oorlog waar
in de geallieerden de overhand kregen en de contouren van
een mogelijke invasie, waar dan ook, zich aandienden. Dat
was niet het geval. Toen op 22 juni 1941 de aanval op Rus
land startte, waren al heel wat troepen oostwaarts getrok
ken. Dus aan de West-Europese kusten bleven minder man
schappen over om geallieerde landingsoperaties tegen te
gaan. Dat moest worden gecompenseerd door verdedigings
werken. Na veel Duits gekrakeel van elkaar bestrijdende
instanties werd in december 1941 uiteindelijk besloten tot
de bouw van de Neue Westwall, die de voorloper zou wor
den van de Atlantikwall.
Het ging daarbij om het uitbreiden van de bestaande tijde
lijke versterkingen, het ombouwen van gevaar lopende
plaatsen in steunpunten en om het versterken van de be
staande kustartijlerie. Die Westwall betrof uiteraard niet
alleen Nederland maar ook Noorwegen, Denemarken,
Duitsland, België en Frankrijk, een enorme kustlijn.
De bouw was slecht georganiseerd en vorderde uiterst traag.
Pas eind 1942, gestimuleerd door de verloren slag om
Stalingrad (wat in retrospectief als keerpunt wordt be
schouwd) werd echt een begin gemaakt. Zoals past bij een
hernieuwd elan werd ook een nieuwe projectnaam, Atlan
tikwall, ingevoerd.
De organisatie
Organisation Todt (OT), genoemd naar de wegenbouwer
Frits Todt, kreeg in 1933 de opdracht tot de bouw van de
Autobahnen die ook een militair doel hadden, want het
betekende snelle verbindingen. Eind 1938 had het bedrijf al
300.000 man in dienst. Toen ontving men de opdracht tot
de bouw van een muur langs de Duits-Franse grens en kon
men al wat oefenen met het bouwen van bunkers ter voor
bereiding van het grotere werk. Dat grotere werk startte dus
eind 1942 en de
opdracht kwam
direct van het
Oberkommando
der Wehrmacht;
van een aanbeste
dingsprocedure
was geen sprake.
Alleen al voor het
winterprogramma
van oktober 1942
tot mei 1943 wa
ren 300.000 man
nodig, zoals werd
berekend. Dit aan
tal werd nooit bereikt ondanks dat OT er veel aan deed het
werk aan de bunkers aantrekkelijk te maken. Een voor velen
aantrekkelijk aspect was de vrijwaring van werken in Duits
land, hoewel medio 1943 deze belofte gebroken werd om
dat het gebombardeerde Duitsland arbeidskrachten nodig
had. De OT charterde onderaannemers, later met enige wal
ging 'bunkerbouwers' genoemd, die ook Nederlanders in
dienst namen. Geschat wordt dat op het hoogtepunt van de
werkzaamheden ruim S0.000 Nederlanders in ons land,
maar ook in Frankrijk en België, aan de bouw van de Atlan
tikwall hebben gewerkt.
Eerst werd de Frans-Belgische kustlijn versterkt en vervol
gens kwamen de overige kusten aan bod. De snelheid waar
mee werd gebouwd, was indrukwekkend. Op de dag van de
invasie (6 juni 1944) waren ruim 12.000 van de geplande
IS.000 verdedigingswerken klaar, de stranden telden
500.000 versperringen en er waren 6,5 miljoen mijnen
gelegd. Dit alles onder leiding van de energieke veldmaar
schalk Rommel, die nog de twijfelachtige eer kreeg dat de
vele opstaande palen langs de kusten 'Rommel-asperges'
werden genoemd.
Evacuaties in Bloemendaal
De bouw van de kustverdedigingswerken hield ook in dat
velen in Bloemendaal moesten evacueren. In november
1942, dus bij de start van de werkzaamheden aan de At
lantikwall, werd bekendgemaakt dat een deel van Vogelen
zang en Aerdenhout moest evacueren. In totaal moesten
1326 personen uit hun huizen vertrekkenen uiteindelijk
werden dat er 863. Ambtenaren, boeren, tuinders en leve
ranciers mochten blijven.
In januari 1943 kwam er nog een grote evacuatie. Het psy
chiatrisch ziekenhuis 'Meer en Berg' was kennelijk voor de
bezetter van strategisch belang en dat was niet zo verwon-
Ons Bloemendaal, 28e jaargang, nummer 3, herfst 2004
7
