De Eerebegraafplaats aan de Zeeweg (foto: Christiaan Patijn)
watervliegtuig vanaf het Tjeukemeer was mislukt - er loopt
nu een Lodo van Hamelpad langs de plek, maar denk niet
dat ze in Echtenerbrug dat verhaal erbij vertellen.... En zo
kan ik nog wel even doorgaan.
Net als in de oploop die Sereny beschrijft, spelen ook in dit
boek toeschouwers en voorbijgangers een cruciale rol. Hun
passiviteit werd - en wordt nog altijd - door de aanjagers
van het kwaad gezien als goedkeuring. En de meeste toe
schouwers leggen de passiviteit van andere toeschouwers op
soortgelijke wijze uit: het zal wel goed zijn. Zo kan gemak
kelijk een sneeuwbaleffect ontstaan, een soort zelfrechtvaar-
digend proces. Uiteindelijk worden de slachtoffers, enkel
door de vernedering die ze ondergaan, in de hoofden van
de toeschouwers zo ook slecht gemaakt. En dat kan gaande
weg leiden tot het uitsluiten van slachtoffers van het morele
universum, zodat morele waarden en menselijke overwe
gingen niet meer op hen van toepassing worden verklaard.
Maar nu de positieve kant van dit verhaal van de kleine,
dappere Gitta Sereny: het omgekeerde werkt ook. Als een
paar toeschouwers boos of negatief reageren, beginnen
anderen het ook op te nemen voor de slachtoffers. Als een
maal de stilte is doorbroken, ontstaat er een omgekeerd
sneeuwbaleffect. De gerechtigheid wordt hervonden, de
moraal krijgt weer een plaats, we herkennen elkaar weer als
mensen, als burgers van dit land, als kinderen van de hemel.
Dat is misschien, naast alle dappere daden, wel de grootste
verdienste geweest van de 3 7 1 mannen en die ene vrouw
die we vanmiddag herdenken. Inderdaad, geen slachtoffers,
geen verloren levens, maar mensen het in hun daden uit
schreeuwden: "Hoe durven jullie!"
En dan verder? "Dag jongens!!! Flink en eerlijk en oprecht
door 't leven!", schreef Dirk Brouwer als laatste hartenkreet
aan zijn twee zoontjes. Maar was dat wel zo gemakkelijk?
"Ik vond het prachtig en tegelijk verchrikkelijk", zegt
Marian Vlasman in het slothoofdstuk over de vele Bloemen-
daalse herdenkingen die ze meemaakte. Ze is de dochter van
Wies Vlasman, ambtenaar en communistisch verzetsman.
"Ik stond daar niet als kind van mijn vader, maar als kind
van een dooie held." En Dunya Breur, dochter van Krijn
Breur, socialist, journalist en leider van de MIL-sabotage-
groep, schreef later in haar indrukwekkende boek 'Gesprek
14
Ons Bloemendaal, 30e jaargang, nummer 1, lente 2006
