met het tolrecht (pacht) in
handen kwam van het
St. Elizabeth Gasthuis in
Haarlem. Yan het tolgeld
diende toen inmiddels wel
de wegen onderhouden te
worden.
Bij de verkoop in 1808
omvatte de Haringbuys een
koe- en paardenstal, een
bouwhuis en een oppervlak
van 400 vierkante roeden
(een roede is ca 37 S
meter)
Tussen 182S en 1828 werd
het zandpad tussen Haarlem
en Zandvoort bestraat. Uit die tijd dateren ook de eerste
plannen om Zandvoort als badplaats te gaan ontwikkelen.
Het tolrecht, nu ook aan het eind van de weg in Zandvoort
geheven, werd verpacht en de tolgaarder woonde tot 1908
in de Haringbuys. Daarna werd richting Haarlem een nieuw
tolhuis gebouwd. In 1918 werd het tolrecht in de gemeente
Bloemendaal afgekocht.
Afbraakplannen
Intussen was Aerdenhout 'ontdekt' als aantrekkelijk woon
gebied en werden op grote schaal villa's gebouwd. De
Haringbuys kwam in handen van de familie Van Randwijck
van het naastgelegen Bosch en Landzigt en diende voortaan
als chauffeurswoning. De Zandvoorterweg werd in de loop
van de vorige eeuw steeds drukker.
Uit 1941 dateren de eerste plannen tot afbraak van het tol
huis in verband met de wegverbreding. Daartegen kwam
onmiddellijk verzet. De Bloemendaalse archivaris mejuf
frouw Nierhoff haalde Heemschut erbij en samen trokken
ze ten strijde. Plannen het gebouwtje te verplaatsen naar het
Openlucht Museum in Arnhem strandden. Daar stonden al
twee tolhuizen en de Haringbuys werd ook niet authentiek
genoeg gevonden.
Vele plannen werden gesmeed. Opties waren de Haringbuys
in z'n geheel of gedeeltelijk te slopen of te verplaatsen. Het
bleef een eindeloze discussie over de afweging wat zwaar
der telde; de verkeersbelangen of het cultuurhistorische
aspect. Een nieuwe gemeenteraad trok in 1959 de sloopver
gunning in en kwam met alternatieve plannen voor de ver
betering van de verkeerssituatie. Uiteindelijk werd gekozen
voor de variant de weg te splitsen en aan weerszijden van de
Haringbuys te leiden. Daarvoor moest de noordelijke en
lager gelegen aanbouw (keuken en schuur) wijken.
Zandvoorterweg, links tolhuis 'het Klaphek', later 'de Haringbuys'. Foto ca 1900.
Restauratieplannen
Zowel de Bloemendaalse architect J.A. van Asdonk als de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg maakten een restaura
tieplan voor deze tolgaarderwoning. Er werd (natuurlijk)
voor de goedkoopste variant gekozen; afbraak van de aan
bouw en nieuwbouw van de noordmuur. Een nieuwe
bestemming werd niet gevonden. De gemeente wilde het
pand in eigendom houden totdat er een definitieve oplos
sing voor de verkeersproblematiek zou zijn.
De Haringbuys stond inmiddels op de voorlopige monu
mentenlijst. In 1962 werd er weer een restauratieplan opge
steld, een verbouwing tot woning. Dat plan werd opnieuw
aangehouden; sloop was weer aan de orde. Burgemeester
Peereboom Voller bleef voorstander van sloop.
Een ander probleem vormde de financiering van de restau
ratie. In 1964 werd het restauratieontwerp van Van Asdonk
weer uit de la getrokken en uitgevoerd. De restauratie ver
liep niet vlekkeloos, te hoge kosten, kritiek op de wijze van
restaureren, ongeoorloofd vervangen van kozijnen. En de
vraag bleef: waarom het obstakel behouden op die plek?
Restauratie is bijna voltooid
Ons Bloemendaal, 30e jaargang, nummer 1, lente 2006
21
