A
f
prachtige kaart die een aaneengesloten
lint in zuid-noord richting laat zien van
buitens, hofsteden en andere bijzondere
lommerrijke landgoederen. Feitelijk
vormt deze kaart de basis voor de huidige
ruimtelijke structuur van onze gemeente.
Richting Hillegom
't Huis te Bennebroek
Groesbeek
Woestduin
Leijduin
Boekenrode B
Spiegelenburg H
Oosterduin Ui
Zandenhoef
Duinvliet B
Schoonoord B
Welgeleegen B
Groen lust B
Land en Duin B
Vredenrust fl
De Beek B
Buiten twist
Sparrenheuvel B
Voorduin ffl
Hartenlust B
Wildthoef SS
Sinneveld B
Richting Velzen
t Huize de Vogelenzang
Marienbos
Klyn Bendveld
I Elswoud
I Duin en Vaart
I De Rijp
1 Saxenburg
I Duin en Daal
I Huis te Bloemendaal
I Meerenberg
I Velzerend
Schematische weergave van het Lint van
Buitenplaatsen, binnen onze gemeente, ten
tijde van en gebaseerd op de kaart van
Daniel Engelsman uit 1794
ingreep, geënt op de gedachte dat de natuur beheerst kan
worden door de mens. Halverwege de 18e eeuw deed
de Engelse landschapsstijl zijn intrede. De geometrische
indeling werd aangepast en uitgebreid door de aanleg van
slingerende, romantische en parkachtige landschappen met
verrassende doorkijkjes naar waterpartijen en grasvelden.
Na 1900 werden meer gemengde stijlen en architectonische
tuinstijlen toegepast. Het landgoed kreeg opnieuw een meer
symmetrische indeling met zichtassen naar het open land
schap. Het huis werd bijna altijd geplaatst op een zichtbare,
prominente plek in de structuur van het landgoed.
Prachtige parels
'Een rijk lint met prachtige parels' zou eigenlijk de titel
moeten zijn van de kaart die Daniel Engelsman heeft opge
steld in 1 794. Vrij zorgvuldig zijn alle bijzondere landgoe
deren in beeld gebracht tussen Vogelenzang enVelsen. In
totaal zijn 20 objecten 'Der Hofsteden, Buitens, Bloemmis-
teyen, Gestichten, Tusschen de Hooge Voorkant der Zee
duinen en Den Delft' binnen onze gemeente gelegen. Een
Hoogtij en verval
Naarmate de welvaart steeg en de
bereikbaarheid van de streek toenam
ontstonden er ook andere ongewilde
ontwikkelingen, die afbreuk deden aan de
authenticiteit van de buitenplaatsen. Veel
oorspronkelijke buitenplaatsen werden
doorverkocht, Elswout heeft bijvoorbeeld
acht eigenaren gehad. Iedere eigenaar
wilde zijn stempel drukken op het land
goed. Ook kregen de buitenplaatsen nog
wel eens afwijkende functies. Woestduin
bijvoorbeeld, werd verbouwd tot een ho
tel, kreeg zelfs een renbaan en een nieuw
treinstation ter hoogte van Huize Man
pad. In de 20e eeuw zijn er nauwelijks
nieuwe buitenplaatsen gerealiseerd. Wel
zijn vrij veel buitenplaatsen opgesplitst
waarbij op de afgesplitste kavels nieuwe
landhuizen zijn gebouwd.
Uitbreiding van de dorpen
Een nieuw fenomeen in de regio was
het aanleggen van de villaparken en de
groei van de dorpskernen begin 1900.
De landelijk gelegen buitenplaatsen kwamen steeds meer
tegen de dorpsrand aan te liggen. Ook werden sommige
buitenplaatsen volledig omsloten door woningbouw. Enkele
verloren zelfs hun tuin aan de woningbouw. Bij de aanleg
van de villaparken is gebruik gemaakt van de oude paden
en wegenstructuur tussen de buitenplaatsen. Deze paden en
wegen waren rijk beplant met oude eiken.
Nieuwe eigenaren
Begin vorige eeuw zijn veel buitenplaatsen in verval geraakt
door economische tegenslag en de twee wereldoorlogen.
Dikwijls was de combinatie van het onderhoud van gebouw
en landgoed niet meer op te brengen. Dit heeft geleid tot
het gescheiden verkopen en exploiteren van de gebouwen
en het bijbehorende landgoed. Het is inmiddels een bonte
verzameling van eigenaren geworden.
Een aanzienlijk deel van de landgoederen is nu in eigendom
van een overheid of semi-overheidsinstelling. Daarmee zijn
de landgoederen van de buitenplaatsen toegankelijk gewor
den voor een breed publiek. Stichting Natuurmonumenten
Ons Bloemendaal, 33e jaargang, nummer 2, zomer 2009
25
