an van der Groen schreef in zijn
boek Den Nederlandtsen Hovenier
in 1670: 't buytenleven, is naer 't
seggen van veel Geleerden, het
vermakelijkckste, voordeelighste,
gesondste, ja menighmaal ook wel het
salighste leven, dat men sou kunnen wenschen,
voor diegene, die aan geen beroep, in de Steden
vastgebonden is. Veel eigenaren van buitenplaatsen
maakten deze uitspraak waar door bijvoorbeeld een
jager, een vinker of een kooiker in dienst te nemen
die zorgde voor de vangst van de konijnen, vinken
of eenden. Zo kon hij met zijn gasten genieten van
smaakvolle wildgerechten.
Een eendenkooi is een bij de wet geoorloofde vanginrichting voor in het wild levende
eendachtigen. Dit artikel beschrijft wat een eendenkooi is en hoe eenden gevangen worden.
Het is een slim samenspel tussen de eendende kooiker en zijn kooikershondje.
Het vangen van eenden in eendenkooien is in
zijn huidige vorm al meer dan zeshonderd jaar
in zwang als een typisch Nederlandse vorm van
jacht en komt buiten Nederland en Vlaanderen
weinig voor. Tussen 1550 en 1580 werden de
eerste verordeningen door de Staten van Holland
uitgevaardigd om de nering van de kooikers te
beschermen. De kooiker is degene die de kooi
beheert en de eenden vangt.
Vroeger werden eenden voor de consumptie
gevangen. Tegenwoordig zijn eendenkooien
voornamelijk in gebruik voor wetenschappelijk
onderzoek. Ooit waren er in Nederland ruim
vijftienhonderd van die kooien, nu zijn er nog ruim
honderd over. Eendenkooien waren in bezit van een
kooiker die zijn brood verdiende met de verkoop
van eenden of ze waren eigendom van een rijke
buitenplaatseigenaar zoals in Bennebroek.
De kooi van Bennebroek was een zogenaamde
meerkooi door zijn ligging nabij het
Haarlemmermeer. Deze kooi is omstreeks 1810 uit
het landschap verdwenen.
www.onsbloemendaal.nl nr. 3 herfst 2014 27
Er hebben zeker nog vijf andere kooien aan de
westzijde van het Haarlemmermeer gelegen waaronder
twee bij Vijfhuizen en een bij de Kagerplassen. Op de
kaart van landmeter Douw uit 1647 staat ook nog een
kooi (coy) bij Hillegom. Twee van deze meerkooien
zijn nog in gebruik, namelijk een kooi in Vijfhuizen (de
Stokmankooi) en de Warmondkooi bij Sassenheim. De
Stokmankooi is al meer dan 250 jaar in het bezit van de
familie Stokman. (1)
Wat is een eendenkooi?
Een eendenkooi is een vanginrichting voor wilde
eenden en eendachtigen als de smient, taling, slobeend
en pijlstaart. Het is een typisch voorbeeld van lokjacht
zoals het vangen van vogels op de vinkenbanen.
De kooi is altijd aangelegd in een rustig en waterrijk
gebied. Wilde eenden vangen is geen gemakkelijke
opgave, omdat deze vogels zeer schuw zijn en bij de
geringste verstoring weer vertrekken. Om de rust te
bewaren, zijn er wettelijke bepalingen vastgesteld.
Zo is het verboden om binnen een geregistreerde en
afgepaalde cirkel (de limieten) rondom de kooi de rust
te verstoren door bijvoorbeeld het schieten op wild. Bij
de eendenkooi van Bennebroek was de straal van deze
cirkel 500 Rijnlandsche roeden (ongeveer 1,9 km). Deze
wettelijke bepaling, het afpalingsrecht, bestaat nog
steeds en is nog van toepassing op actieve kooien zoals
die van Stokman.
De kooi zelf bestaat uit een plas water met in de hoeken
vangpijpen. In de plas zwemmen tamme staleenden,
ook wel kooieenden of lokeenden genoemd. Om het
geheel is een bos aangelegd. In de hoeken van de
plas bevinden zich de vangpijpen (slootjes) die steeds
smaller worden en overdekt zijn met gaas. Door de
gebogen vorm van de vangpijp kunnen de eenden
halverwege de pijp de kooiplas niet meer zien en
denken dat ze via het lichtere deel aan het einde van de
vangpijp kunnen vluchten waar de hoogte van het bos
kort gehouden wordt.
Ook bij Warmond is een eendenkooi. Hij ligt dicht bij de
Kager Plassen en heet daarom een meerkooi.
1. Met gaas overdekte vangpijpen (4x), 2. kooibos,
3. schermen, 4. kooihuisje, 5. vanghokje of fuik.
ilendenkooi Stokman
Wetgeving voor eendenkooien en het kootkersbedrijfzijn Afpal,ngsbotó aan de farmer) op 1318 nxta O00
vastgelegd in artikel 56 tot en met 59 van de flora- en faunawet. roe vana e man oo''
Eendenkooi vxn da Stichting Laftd&cfrnp
N«Kird HalLifid. Ml f*cht vin afpaling Op
l.llt malar, gsukinid wit het rtHddan dar kool
