28 www.onsbloemendaal.nl nr. 3 herfst 2014
De kooier met zijn hondje achter de schermen. Het hondje maakt zijn rondje in de
eendenkooi van Stokman.
Maar wat de eenden niet kunnen zien, is dat de
vangpijp uitkomt in het vanghokje of de fuik. Langs
de vangpijpen staan losse verspringende rietmatten
opgesteld met openingen in de richting van de
vangpijp. De kooiker kan hierachter langs lopen
zonder dat de eenden hem vanaf de plas kunnen zien.
Het kooikerspad achter de schermen is aangeharkt
zodat en geen takjes liggen die de eenden op de plas
kunnen verstoren als de kooiker zijn ronde maakt.
In het seizoen, dat van augustus tot januari liep,
werden in de meeste kooien gemiddeld 2.000 eenden
gevangen maar er waren ook inrichtingen met een
vangst van meer dan 4.000 eenden per seizoen.
Tegenwoordig hebben eendenkooien een hoge
natuurwaarde omdat de plas en het omliggende
kooibos leefgebieden herbergen voor bijzondere
planten en diersoorten. Het zijn als het ware kleine
natuurreservaten.
Hoe worden eenden gevangen?
Het kooibedrijf is een uniek samenspel tussen de
eenden, de kooiker en zijn hond.
Overvliegende wilde eenden zien de kooiplas als
een rustig stukje water dat erg veilig lijkt omdat
de staleenden (lokeenden) er rustig zwemmen.
Vaak vliegen ze met de vliegstaleenden mee die na
hun nachtelijke voedseltocht terugkeren naar de
kooiplas. Ze landen op de plas en als er voldoende
wilde eenden op de plas zwemmen, gaat de kooiker
met zijn hondje aan de slag. De kooiker werkt
vanachter de schermen. Met wat voer lokt hij de
staleenden naar één van de vangpijpen, afhankelijk
van de windrichting. Wilde eenden vliegen namelijk
www.onsbloemendaal.nl nr. 3 herfst 2014
De geschrokken eenden zijn naar het einde van de vangpijp gevlogen,
hun dood tegemoet. Het luik is dichtgevallen en de kooiker haalt de
eenden uit de vangpijp en draait ze de nek om.
altijd tegen de wind in. De wilde eenden volgen heel
voorzichtig de staleenden en na een vingerwijzing van
de kooiker komt zijn hondje met zijn kwispelende staart
van achter de schermen te voorschijn waarna hij weer
verdwijnt. Dit spelletje wordt steeds verder de vangpijp
in herhaald. De eenden schrikken niet, worden zelfs
nieuwsgierig en zo worden de wilde eenden dieper de
vangpijp ingelokt. Als de eenden ver genoeg zijn, komt
de kooiker plotseling tevoorschijn. De wilde eenden
schrikken, vliegen op spoeden zich tegen de wind in naar
het einde van de vangpijp waar het lichter is. Maar op het
einde van de vangpijp komen ze in het vanghokje (of de
fuik) terecht waarna het luik dichtklapt. De staleenden
die het kunstje kennen, schrikken niet van de kooiker en
zwemmen rustig weer terug naar de kooiplas. De wilde
eenden gaan de pijp uit doordat de kooiker met de
zogenaamde kooikersgreep ze de nek omdraait. Hierna
worden de eenden afgeleverd bij de poelier.
Een vreemde eend in de bijt
Het gezegde 'een vreemde eend in de
bijt' komt uit het kooikersbedrijf voort
net als familienamen zoals Kooistra,
Kooiker en Van der Kooij. Mogelijk is
ook de uitdrukking 'de pijp uitgaan'
afkomstig van de beoefening van dit
vak. Als de eenden door de kooiker
uit de (vang)pijp worden gehaald,
betekent dat de dood. Een andere
theorie, die ook met de jacht te maken
heeft, staat vermeld in Het Groot
Uitdrukkingenwoordenboek van Van
Dale (2006): De uitgangen vanuit een
konijnenhol worden ook wel pijpen
genoemd. Een konijn dat 'de pijp uit
gaat' terwijl er jagers in de buurt zijn,
wordt afgeschoten en sterft.
Bronnen en literatuur
Maarten Verkaik, 'De geschiedenis van de Bennebroekerpolder', in HeerlijkHeden 110,2001.
André Verstraeten, Eendenkooien in Vlaanderen en Nederland en 7 andere Europese landen, IJsselstein/Lokeren 2012.
Alles over eendenkooien - themanummer van Het Noordhollands Landschap, 17e jaargang, 1990.
Meer informatie vindt u op http://www.youtube.com/watch?v=VbZgbbcE0d4, De pijp uit! - Hoe werkt een
eendenkooi? en op www.eendenkooistokman.nl.
