Signalement
HEINEKEN
Annejet van der Zijl
Gerard Mf
öe mande stad en het bier
Gerard Heineken
De man, de stad en het bier
Annejet van der Zijl
En ook Kennemerland: Elswoutshoek in Overveen
en Casa Nova (Villa Carmeli) in Vogelenzang.
Querido Uitgeverij Bas Lubberhuizen, 2014
ISBN 978 90 214 5544 0 NUR 301
Frank W. van den Berg
De veel geprezen biografie van de oprichter van
het Heineken-concern wijst op een band met
Kennemerland via zijn vrouw, jonkvrouw Mary Tindal.
Gerard Heineken (1841-1893) koopt in 1864 van
de erfenis van zijn vader, kleinzoon van een Duitse
immigrant, de kwijnende Amsterdamse bierbrouwerij
De Hooiberg aan de Nieuwezijds Voorburgwal,
waar nu Die Port van Cleve zit. De grootvader van
Heineken's vrouw is de door Napoleon tot Baron
de L'Empire verheven Ralph Tindal, een Schotse
avonturier die carrière maakt in het leger van de
Bataafsche Republiek. Zijn zoon, jonkheer Willem
Frederik Tindal, vader van Mary, trouwt met Maria van
der Vliet, geparenteerd aan de Borski's van Elswout.
Willem Frederik is ook beroepsmilitair en dient de
koningen Willem II en III op Paleis Noordeinde. Koningin
Sophie benoemt hem later tot haar "persoonlijke
kamerbewaarder".
Volgens Van der Zijl: al jaren doen geruchten de ronde
dat niet alleen de Tindal-kinderen verstoppertje spelen
onder de koninklijke rokken". Het gevolg is dat een
speciaal benoemde commissie Willem Frederik als "de
kleine piemelman" van het hof verwijdert en oneervol
ontslaat uit de militaire dienst wegens "onbetamelijk
gedrag". Mary's vader is op dat moment weduwnaar met
zeven kinderen. Hij vlucht naar Mexico met zijn oudste
zoon om onder de nieuw benoemde Oostenrijkse
Keizer Maximiliaan te dienen, een avontuur dat ook
slecht afloopt. Hij belandt uiteindelijk in Frankrijk.
Vijf zusjes en één broertje Tindal blijven ontheemd
achter. Willem van der Vliet, neef van Mary's moeder
neemt hen op in zijn Amsterdamse huishouden. Later
verblijft de dan vijftienjarige Mary vooral in Overveen
bij Willem's ongetrouwde zuster Anneco van der Vliet,
die op Elswoutshoek woont. Mary behaalt uiteindelijk
onderwijsaktes op een meisjeskostschool in Arnhem.
Gerard Heineken leert de 20 jaar oudere Willem van der
Vliet kennen via hun beider positie in de commissie die
de internationale tentoonstelling in 1869 in het Paleis
van Volksvlijt organiseert. Heineken ontmoet zo de 8 jaar
jongere Mary en trouwt met haar in 1871, een huwelijk
dat oom Willem eerst tegenhoudt, waarschijnlijk
wegens het standsverschil tussen een jonkvrouw en
de dan nog bescheiden fabrikant. In de loop der jaren
raken Heineken en Van der Vliet bevriend en zij spelen
beiden een rol in de vele nieuwe ontwikkelingen in
de tweede 'gouden eeuw' van het moderne, liberale
Amsterdam sinds ongeveer 1860: Noordzeekanaal, Paleis
van Volksvlijt, Concertgebouw, Amstel Hotel, Koninklijk
Oudheidkundig Genootschap en Rijksmuseum, en
actief in het bestuur van woningbouwverenigingen, het
waterleidingbedrijf en de uitleg van Amsterdam naar het
Zuiden.
In lijn met hun vooruitstrevend gedachtengoed
wonen zij beiden buiten de grachtengordel, waar het
"roddelzieke bolwerk" als "eerste coterie" van ouderwetse
regentenfamilies verblijft in "het hoenderhok'.
www.onsbloemendaal.nl nr. 3 herfst 2014
Met een broer van Mary, jonkheer Henry Tindal
staat Heineken aan de wieg van de voor die tijd
moderne elektrische drukkerij voor het dagblad
De Telegraaf in de Gravenstraat, opgericht als
tegenhanger van het in hun ogen conservatieve
Algemeen Handelsblad. Een rol speelt daarbij
dat ze er goede handel in zien en dat ze hun
opiniestukken elders niet geplaatst krijgen.
Vriend en aangetrouwde oom Van der Vliet
brengt de zomermaanden door in het door
hem gebouwde Casa Nova in Vogelenzang, nu
enigszins aangepast en bekend als Villa Carmeli,
een rijksmonument. Vóór haar huwelijk in 1871
brengt Mary daar de zomers door. Haar voogd
Willem houdt daar een uitgebreide stal paarden,
die wellicht racen op de paardenrenbaan van
Woestduin. Gerard en Mary zullen daar vaak op
bezoek zijn geweest; Villa Carmeli ligt dichtbij
het station Vogelenzang. Via de paarden leren
de Heinekens jockey Julius Petersen kennen, een
charmante en vrolijke man, die regelmatig bij het
toen nog kinderloze echtpaar Heineken verblijft.
Van der Zijl onthult dat de na 15 jaar huwelijk
geboren baby Henry Pierre waarschijnlijk de
"liefdesbaby" van Mary en Julius is. Hoe dan ook,
Gerard beschouwt hem als zijn eigen zoon en hij
blijft bevriend met Julius. Na Gerards vroegtijdig
overlijden op 51-jarige leeftijd, een hartstilstand op
weg naar de aandeelhoudersvergadering, neemt
Julius - met Mary - de directievoering over zonder
enige ervaring in de bierindustrie. Mary trouwt
anderhalf jaar daarna met hem.
Vanaf 1917 leidt de gepromoveerde chemicus
Henry Pierre het bedrijf tot 1951 als Freddy
Heineken het overneemt (Freddy voltooit
overigens zijn middelbare school opleiding aan
het Kennemer Lyceum). Van der Zijl beschrijft op
aantrekkelijke wijze de ontstaansgeschiedenis
van het bedrijf met de grote en miskende rol
die Gerard daarin heeft gespeeld. Hij verhuist
de brouwerij al vroeg naar de rand van de stad
aan de Stadhouderskade en gaat zelf aan de
overkant op de Weteringschans wonen, waar
nu de directie zetelt. Hij introduceert al vroeg
stoom- en ijsmachines in het brouwproces, ook
bij de nieuwe brouwerij in Rotterdam en legt
de nadruk op kwaliteitsverbetering. Hij trekt
een leerling aan van Louis Pasteur als hoofd van
het laboratorium, die in 1886 het gist isoleert,
dat nu nog gebruikt wordt. Hij ontplooit veel
initiatieven in Amsterdam in het algemeen belang.
Hij is enige jaren lid van de gemeenteraad, maar
treedt vervroegd terug wegens dringende
beroepswerkzaamheden", ook omdat hij genoeg
heeft van de stroperige besluitvorming. Zijn claim
to fame hier is zijn initiatief tot invoering van een
hondenbelasting. Van der Zijl brengt een mooi
eerbetoon aan deze moderne, dynamische en
vooruitziende ondernemer, die van groot belang
voor Amsterdam is geweest.
Casa Nova Villa Carmeli in Vogelenzang
