www.onsbloemendaal.nl nr. 4 winter 2014
Het voormalige stenen bruggetje over de Relle met de
kunstmatig gebouwde waterval.
Bron: Antoniusschool
Het Boerenlaantje, de oude weg langs de weilanden
met aan weerszijden dikke eikenbomen. De foto
is genomen in de winter 1923/1924 in oostelijke
richting vanaf het dak van de villa op het adres
Boekenroodeweg 7A. Dit is ongeveer de plaats waar
later de Zonnebloemlaan is aangelegd.
Bron: eigen collectie
Ik herinner mij dat er op het terrein van de
Antoniusschool ook een vijver was, waar de Relle
doorheen stroomde en een stenen bruggetje met
daaronder een kunstmatig gebouwde waterval. Op
twee oude foto's, gemaakt omstreeks 1920, zijn het
beekje en de waterval nog in hun volle glorie te zien.
Vermoedelijk heeft Frederik van Eeden Sr. in zijn boek
uit 1886 Onkruid, botanische wandelingen, dezelfde
waterval bedoeld. Hij schreef hierover, nadat hij vertelde
dat hij de brug over de Houtvaart was gepasseerd en in
de richting liep van de Viersprong: "Een weinig verder,
waar de weg door hoge abeelen met dikke, zilverwitte,
bogtig gedraaide stammen wordt overschaduwd, ziet
ge links een kleine waterval, die het overtollige water
van de duinen naar het bovengenoemde vaartke leidt".
Mijn vader is in 1927 in de bocht van de Teding
van Berkhoutlaan gaan wonen in het door hem
ontworpen huis, tegenwoordig nummer 57. Hij
heeft vanuit zijn huis het ruisen van de waterval nog
kunnen horen, maar daar kwam snel verandering
in na de bouw van de Antoniusschool en de aanleg
van het Boekenroodekwartier. Al eerder zal de
duinwaterwinning het beekje ook geen goed hebben
gedaan.
Tegenwoordig is er nog steeds een stukje van de oude
Relle te zien op het terrein van de Antoniusschool, maar
de vijver en het stenen bruggetje zijn verdwenen, nadat
er op die plek een kleuterschool is gebouwd.
Op de oude kaart van Bolstra is te zien dat na de
kruising met het Boerenlaantje bij de rode ster,
de Relle een scherpe bocht maakte in zuidelijke richting.
Ongeveer 40 meter lang stroomde het water evenwijdig
aan het Boerenlaantje om vervolgens weer een
volgende bocht te maken in oostelijke richting naar de
Houtvaart. Een deel van deze S-bocht, en het begin van
de benedenstroom van de Relle in het weiland, moeten
in onze vroegere tuin hebben gelegen. De Relle kwam
uit op het korte stukje Houtvaart dat in oost-westelijke
richting loopt, tussen de tegenwoordige Vondelkade en
P.C. Hooftkade.
Het Boerenlaantje
De Bijweg noemde men in de negentiende eeuw het
Boerenlaantje. Door mevrouw Sterck-Proot wordt het
laantje beschreven als ''de enige weg, die nog geheel
het middeleeuwse karakter bezit van de wegen door
Bloemendaal, die tot ver in Noord-Holland doorloopt
- de weg der vroegere Christen-predikers - daar waar
het duinzand aan de veenweiden grenst, en die aldus
alleszins verdient behouden te blijven'.
De weg is duidelijk te zien op de kaart van Bolstra
uit 1746. Wat opvalt op deze kaart is dat de
Boekenroodeweg, die intertijd Kerklaan werd genoemd,
nog niet naar de tegenwoordige Viersprong loopt, maar
aansluit op het Boerenlaantje (Bijweg). Ik heb dit op de
kaart aangegeven door een blauwe ster. Het punt waar
de twee wegen samenkomen, is waarschijnlijk niet zo
ver geweest van de tegenwoordige ingang van het
klooster Alverna (het vroegere Boekenroode) aan de
Zonnebloemlaan.
www.onsbloemendaal.nl nr. 4 winter 2014 25
Plaats waar de Relle vroeger uitstroomde in de
Houtvaart op de hoek van het Goudsbloemplein en de
PC. Hooftkade. De foto is genomen in maart 2014.
Bron: eigen collectie
Het gedeelte van de Boekenroodeweg tussen de
Zonnebloemlaan en de Viersprong is waarschijnlijk
aangelegd tussen 1790 en 1794, vermoedelijk wilde de
toenmalige eigenaar van de hofstede Boekenroode, J.N.
van Eijs, minder pottenkijkers in zijn directe omgeving.
In het archief van Boekenroode vond ik stukken uit
1789 en 1790 waarin hij toestemming vraagt om
delen van de Bijweg (Boerenlaantje) en de Kerklaan
(Boekenroodeweg) af te rasteren. De Bijweg beschrijft
hij als een afslag vanaf de Kerklaan, wat overeenkomt
met de situatie in 1746, zoals te zien is op de kaart van
Bolstra. Maar op een kaart uit 1794 van D. Engelman
volgt de Boekenroodeweg (Kerklaan) al de meer
westelijke route naar de tegenwoordige Viersprong
en wordt het Boerenlaanje (Bijweg) niet eens meer
aangegeven. Ik vermoed dat het Boerenlaantje dan al
een soort privéweg is voor de hofstede Boekenroode
en niet meer in gebruik is voor het doorgaande noord
zuid verkeer.
Op een foto die mijn vader in de winter 1923/1924
heeft genomen vanaf het dak van het huis op het adres
Boekenroodeweg 7A, is het oude Boerenlaantje met
eikenbomen goed te zien. De Zonnebloemlaan was
nog niet aangelegd. Het kan zijn dat de sloot die aan de
linkerkant van de foto te zien is, het deel van de Relle
is geweest dat door het weiland naar de Houtvaart
stroomde. Tegenwoordig zijn in Aerdenhout nog
restanten van het Boerenlaantje te vinden in de tuin
van Zonnebloemlaan 44, op het terrein van het klooster
Alverna (de voormalige buitenplaats Boekenroode)
Plattegrond met het Boerenlaantje, de Boekenroodeweg
en de Relle omstreeks 1920. De Teding van Berkhoutlaan,
die nog niet bestond, behalve het korte stuk tussen het
Boerenlaantje en de Boekenroodeweg, is met stippellijnen
ingetekend. Bron: Publieke Werken van de Gemeente
Bloemendaal
en in achtertuinen van meer zuidelijk gelegen huizen
langs de Boekenroodeweg.
De Teding van Berkhoutlaan is in 1923 aangelegd,
hoewel het stuk tussen de tegenwoordige
hoofdingang van de Antoniusschool en de
Boekenroodeweg al eerder bestond. Dit is vermoedelijk
in het midden van de negentiende eeuw aangelegd
en diende als onderdeel van een soort oprijlaan van
de buitenplaats Boekenroode via het Boerenlaantje
naar de Boekenroodeweg. Deze situatie is te zien op
de plattegrond van Publieke Werken van Bloemendaal
uit omstreeks 1920. Hierop is ook een tuinmanswoning
aangegeven die de eigenaar van Boekenroode in die
tijd heeft laten bouwen, later Teding van Berkhoutlaan 47.
Op het terrein van de Antoniusschool is het
Boerenlaantje volledig verdwenen. Op de plattegrond
van Publieke Werken is te zien dat het weggetje
niet rechtdoor liep naar de Zandvoorterweg, maar
afboog in de richting van de boerderij op de hoek
van de Viersprong. Eerder stond hier over in Ons
Bloemendaal: "Vanaf de boerderij aan de Viersprong
liep vroeger oostelijk van de Boekenroodeweg het
zogenoemde Boerenlaantje, dwars door de weilanden
op de veengrond naar het oude jachthuis de Koekoek.
Waarschijnlijk is deze weg nog door de Spanjaarden
gebruikt bij het beleg van Haarlem. Ik heb er ooit een
munt gevonden"
Dit lijkt te kloppen; volgens J.W. Wijn in zijn boek
Het beleg van Haarlem, uit 1982, zou op 13 december
1572 een Spaanse troepenmacht onder commando
