SIJ is uw nal
Helaas zijn de wachtende paarden daar niet van onder de
indruk. Vooral op zomerse zondagen staan er veel paarden
voor het huis. De boeren zijn in hun sjezen uit rijden geweest,
hoog op hun bankjes tussen twee grote wielen gezeten,
genietend van het mooie binnenduinlandschap. Na de rit
strijken zij neer in de cafés en 't Hemeltje is populair. De
boeren ontmoeten elkaar, wisselen spannende verhalen uit
en nemen een neut, of meer.
De paarden laten zij voor de deur staan. De familie Van der
Werff, uit ervaring wijs geworden, doet alvast de voorluiken
dicht. Terwijl in het café de stemming stijgt, daalt bij de
paarden de stemming. Ongeduldig geworden door het
lange wachten, duwen ze bij Van der Werff tegen de gesloten
luiken. Bovendien zwelt tegen het vallen van de avond het
geroep en geschreeuw in de gelagkamer aan. Dat verplaatst
zich gaandeweg naar de straat en mondt niet zelden uit in
ware knokpartijen. De gesloten luiken zorgen echter voor de
geluidsafstand en de statusafstand tot de vechtende meute.
Nut en glorie
Toch vinden er in het café ook hele nette bijeenkomsten
plaats. Er is een bovenzaal waar op doordeweekse avonden
notabelen zoals de bestuursleden van het Nut vergaderen.
Het Nut heeft officieel een langere naam maar die vinden de
leden te omslachtig in het dagelijks spraakgebruik, tenzij zij in
een jolige bui verkeren en met luide stem de hele benaming
citeren, inclusief het woord konsten dat voor kunsten staat:
De Maatschappij van Konsten en Wetenschappen, tot Nut
van 't Algemeen.
Het Nut richt zich op de ontplooiing en zelfredzaamheid
van de sociaal achtergestelden, middels onderwijs,
cultuuroverdracht, aanleren van nuttige vaardigheden,
sportbeoefening en georganiseerde discussies. Het Nut
versterkt ook de maatschappelijke organisatiegraad en
sticht een eigen spaarbank, een verzekeringsmaatschappij,
leeszalen, scholen en volksuniversiteiten. In de 20ste
eeuw nemen particuliere bedrijven en de overheid deze
organisaties over. De Nutspaarbank gaat deel uitmaken van
het Fortisconcern.
Er bestaat enige overeenkomst tussen het Nut en de
Volksweerbaarheid waarvan Gerrit van de Werff, oom
van Piet, actief lid is. Gerrit draagt bij aan de bloei van de
schietvereniging en de voetbalvereniging in Bloemendaal.
Deze Volksweerbaarheid neigt naar nationalisme, glorie en
uitbundigheid en associeert zich in de top met de aristocratie
en hoge bourgeoisie.
www.onsbloemendaal.nl
nr.2 zomer 2015
13
Het Nut komt voort uit verlichte kringen in de
protestante kerken en wetenschappelijke instellingen.
Het heeft de nestgeur van rust en matiging, met
emancipatie van de gewone man en vrouw als
doel. De activiteiten van zowel het Nut als de
Volksweerbaarheid, hoe verschillend zij ook zijn, hangen
samen met de groeiende behoefte aan persoonlijke
en maatschappelijke ontwikkeling en dragen bij aan
verdere democratisering en sociale wetgeving.
In tegenstelling tot de Volksweerbaarheid, heeft
het Nut zijn hoogtijdagen eigenlijk al achter de rug
maar doet nog wel nuttig werk. De ondersteunende
vergaderingen van het Nut in 't Hemeltje verlopen
zonder alcohol. Nut verdraagt geen drank. Dus is Nut in
de ogen van de nette buren een welkome gast. Net en
Nut, dat gaat mooi samen.
In het buurhuis heerst ook teleurstelling om wat er
na de vergaderingen van het Nut gebeurt. De nuttige
bestuurders dalen dan de trap af voor het zogeheten
nanut, het vrolijke samenzijn in een en dezelfde
gelagkamer waar de drinkebroers aan de gang zijn. Dat
vinden de buren onbegrijpelijk en zelfs onvergeeflijk.
Het alcoholische nanut strookt evenmin met de status
van de Voorbuurt. In de ogen van de buren komen de
Nutbestuurders niet alleen de trap af, zij geven ook een
legitimatie aan het café en verlagen het keurige beeld
van de Voorbuurt. Dat het Nut zijn nut nastreeft boven
een café is prima maar dat het vervolgens naar bier en
jenever afdaalt en zelf nanuttige neuten neemt, nee, dat
doet de deur dicht. Het gangetje moet openblijven.
Tegenwoordig is 't Hemeltje een van de beste eetcafés
van Nederland. Het gangetje is dichtgemaakt en nu de
paarden uit het straatbeeld verdwenen zijn, kunnen de
luiken open blijven.
Advertentie van de Volksweerbaarheid tijdens de
Eerste Wereldoorlog
Trap af
De familie Van der Werff, gewend aan hard werken
en nuchter geld verdienen in het tuinbedrijf, vindt de
doelen van het Nut alleszins nastrevenswaardig. Om
die reden zou voor de familie de afscheiding met het
café in principe wel dicht kunnen. Maar Het Nut is
helaas te eenzijdig utilitair om voeling te hebben met
de verheven romantiek van het zuivere tuinvak dat zich
richt op de idyllische Engelse landschapstijl en de zoete
geuren van roos en kamperfoelie.
Piet van der Werff, ca 1915
M ANN EN van NEDERLAN D!
K|DETYDEN[ EStmW-SE]
f2 zyn
M. 'ERNSTIG.
J9 wee: A
4m^VAN DEZE HL-
BEIDEN Km
li Wm" BEELD? "Wh*
Met dank aan Jeroen van der Werff
