Middenduin, lustoord
voor buitenmensen
10 www.onsbloemendaal.nl nr. 4 winter 2015
Uitkijkpost Brouwerskolk in de sneeuw
Truus Zonneveld
Wie Bert Hartoch en Tom in den Bosch, twee voormalige boswachtersover het
Middenduin hoort sprekenkomt ogen en oren tekort. Aan de hand van hun verhalen
ontvouwt zich een wereld waarin ooit patrijzen, fazanten, konijnen ronddartelden en
leeuweriken, paapjes en bontbekplevieren vlogen. Een gebied waarin volop werd gespeeld
en gejaagd. Waar geen sprake was van 'groene buffers of'ecologische verbindingszones
evenmin van aangereden herten of vergassing van ganzen, maar waarin de duinen
eenvoudigweg de duinen zijn. Een vanzelfsprekende wereld waar inwoners van
Bloemendaal, Haarlem en omstreken zich graag in begaven.
www.onsbloemendaal.nl nr. 4 winter 2015 11
ver welk gebied hebben we het?
Waar ligt dat voormalige paradijs?
Middenduin, in de 18e eeuw een
gehucht bij Bloemendaal, is een
afwisselend duingebied (158 ha) met
open duin, natte valleien en bos.
Het ligt ten westen van Overveen, zuidelijk van de
Zeeweg. Niet eenvoudig te vinden voor wie hier niet
bekend is. Paradijzen zijn nu eenmaal lastig te vinden,
laat staan op te sporen via Google maps.
Het gesprek met beide heren vindt plaats op een
frisse zomeravond. Gastheer en gastvrouw zijn Ed
Prins en Margreet Pruijt, oprichters van de Stichting
Vrienden van Middenduin. Op hun initiatief vindt
het onderhoud plaats. De stapel meegebrachte
fotoalbums van Tom in den Bosch blijft lang
ongeopend liggen, want de aanstekelijke verhalen
van Bert en Tom zuigen alle aandacht op. Ze kennen
elkaar ruim 40 jaar en doen niet voor elkaar onder.
Lange lome zomers
'Wildernisse' is de term waarmee de duinen in
notariële akten worden aangeduid. Tot ver in de
20ste eeuw worden ze schraal, onvruchtbaar en
dus nutteloos bevonden, ongeschikt als teelgrond.
Hiermee is niet gezegd dat er geen plezier aan werd
beleefd. Gejaagd wordt er volop. In de Gouden
Eeuw zijn de Kennemerduinen in trek bij de adel,
Amsterdamse kooplieden en regenten die hier
voor de jacht komen en een lang lui zomerverblijf.
's Winters verblijven ze in hun grachtenhuizen, 's
zomers op buitenplaatsen als Duinlust, Duinvliet,
Belvedere en Brouwerskolk. Ook landschapsschilders
worden door de duinen aangetrokken. Wie 'Gezicht
op Haarlem' kent van Jacob van Ruisdael snapt wel
waarom. De nabijheid van de zee maakt het licht
boven de duinen en weilanden ijl en transparant.
In de Bataafse tijd worden verwoede pogingen
ondernomen om de 'wildernisse' in cultuur te
brengen. De pas opgerichte Maatschappij
Middenduin volgt in 1794 het vooruitstrevende
Brabantse voorbeeld waarin akkerbouw met veeteelt
wordt gecombineerd: het gemengd bedrijf. Vandaar
namen als Koevlak, Bokkenvlak en Schapenkamp.
Maar wind en zandstormen beletten de groei
van de gewassen. Rendabeler is het afgraven
van duinzand voor het dempen van grachten en
wegenaanleg. Aan dat gegraaf dankt Middenduin
zijn karakteristieke vallei. Het meertje van Burdet is
een van de laatste zandafgravingen ten behoeve van
de aanleg van Schalkwijk. Bert Hartoch weet nog
goed dat er naderhand in Middenduin groenten en
bollen worden geteeld. Tot 1992. Vanaf die datum is
Middenduin in handen van Staatsbosbeheer.
Avontuur
De liefde voor de duinen zit er bij de twee oud
boswachters al vroeg in. Als een Hollandse Tom
Sawyer zwerft de jonge Bert altijd in de duinen.
'Alle kinderen uit de Leidse buurt speelden hier.
Ons terrein bestond uit Kraantje Lek, Brouwerskolk
en Middenduin. Grote delen waren nog particulier
bezit en dus ontoegankelijk, maar spelen werd min
of meer gedoogd. Ieder vrij uurtje brachten we er
door, woensdagmiddagen, de hele zomervakantie!
Je kreeg van je moeder brood mee en weg was je.'
Spelen, vissen, een beetje stropen en jagen lopen
naadloos in elkaar over. Tom: 'Een katapult had
je gewoon altijd bij je.' Bert: 'Je kon minutenlang
zitten wachten met een stok in je handen met
daaraan een touw met een lus. En maar turen in
het heldere water totdat je, pats in één klap, de
snoek door de lus kon halen. Zwemmen deden
we ook. Het water in het Schippersduin was
brandschoon.'Tom in den Bosch erft de liefde voor
het duin van zijn vader: 'Hij was gek van de duinen.
We liepen vaak door duin naar Zandvoort, plukten
bramen, maakten lange fietstochten. Acht was
ik toen ik baron Van Hardenbroek zag, met een
Tableau van de jacht op
fazanten. Derde van rechts
Tom in den Bosch, midden
ZKH Prins Bernhard. Foto:
Tom in den Bosch
O
