www.onsbloemendaal.nl
nr. 3 najaar 2019
21
Aerdenhout
Het echtpaar Andriesse woont in Amsterdam aan
het Dijsselhofplantsoen. Op de ochtend van 14 mei
1940 hebben zij geprobeerd, evenals vele andere
joden, om via IJmuiden per schip naar Engeland te
vluchten. Dit mislukt evenals een overnachting in
het overvolle Hotel Duin-en-Daal in Bloemendaal
om het de volgende dag weer te kunnen proberen.
Die avond komt het bericht dat Rotterdam
gebombardeerd is en de capitulatie volgde kort
daarop. Omdat het in juni '40 te gevaarlijk voor
het echtpaar Andriesse wordt in Amsterdam en zij
de winter vrezen in het grote huis met oog op de
inmiddels stopgezette olieverkoop en de verplichte
egale emigratie
Het joodse echtpaar Albert Andriesse
en Ella Andriesse-van den Bergh met
zoon Benno en dochter Rita met
haar man Frits Markus schepen zich
in te Lissabon op 15 mei 1941 op
de Ciudad de Sevilla, met bestemming New York
via Cuba. Ze hebben dan al een uitzonderlijke reis
achter de rug. Van Amsterdam tot aan de Spaanse
grens zijn zij onder begeleiding van twee SS'ers, met
toestemming van de nazi-autoriteiten, Nederland
ontvlucht. Tijdens de oversteek zetten ze beiden
separaat hun verhaal op papier.
Uitverkorenen
Abraham Albert Andriesse (1880-1965), was een
Amsterdamse bankier en partner bij de prestigieuze
firma Pierson Co. Hij was zeer gezien in de
Amsterdamse financiële wereld en was bestuurslid
van de Vereeniging voor den Effectenhandel. Hij had
een groot internationaal netwerk in heel Europa en
de Verenigde Staten, hetgeen hem van pas kwam
bij het zoeken naar een ontsnappingsroute uit
bezet gebied. Zijn echtgenote Elisabeth Gariella
(Ella) Andriesse-van den Bergh (1888-1955) was een
dochter van Sam en Betsy van den Bergh-Willing.
Haar vader was medeoprichter van multinational
Unilever. In lijn met familietradities zette Ella zich als
‘vrouw van' in voor liefdadigheid en cultuur.
Haute bourgoisie
Albert en Ella Andriesse maken deel uit van een
kleine joodse elite in de Amsterdamse haute
bourgoisie en behoren tot de selecte groep die
langs legale weg in 1941 naar het buitenland
vluchtte. Dat was niet te vroeg: nog geen jaar later
zouden de Duitsers alles op de uitvoering van de
Endlösung der Judenfrage richten. Het was een tot
dan toe bestaande nazi-strategie om door legale
emigratie van goed geassimileerde, leidende en
kapitaalkrachtige joodse burgers de Duitse kas te
spekken èn de joodse gemeenschap te verzwakken.
verduisteringsmaatregelen, besluiten ze buiten de
stad te gaan wonen. Van een vriend, Leendert de
Vlugt, staat een 'aardige halve villa leeg en te huur' in
Aerdenhout. Binnen een week zijn zij verhuisd naar
Spiegelenburghlaan 3. Daar blijken de voorzieningen
zoals vlees, vis en gevogelte aanzienlijk beter te zijn,
maar wel veel duurder, want vlees, boter, eieren en
kaas worden spontaan door leveranciers buiten de
distributie om gebracht.En hier woont de familie
Andriesse gedurende de winter van '41.
Goede vrienden
Toen ik met mijn echtgenoot in de tachtiger jaren
van de vorige eeuw een aantal jaren in New York
woonde heb ik Rita en Frits Markus vele malen
ontmoet, als goede vrienden van mijn ouders. Het is
een gemiste kans geweest dat ik hen nooit gevraagd
heb hoe zij in New York terecht zijn gekomen. Met dit
fascinerende boek is mij dat alsnog ter ore gekomen!
Vertrek
Op 26 april 1941 vertrekt Ella uit Aerdenhout en
Albert, Benno en Rita en Frits Markus-Andriesse uit
Amsterdam per trein naar de Frans-Spaanse grens
via Brussel en Parijs met 18 'handkoffers'. Zij kregen
toestemming het land te verlaten na betaling van
een aanzienlijk bedrag. Bij de emigratie van een
andere groep vermogende joden wordt gesproken
van fl 50.000 per persoon. Zij worden begeleid door
twee Hauptscharführer in uniform: dit waren SS'ers
die de zogenaamde Judentransporte vergezelden.
In Hendaye, bij de Spaanse grens, worden ze verder
aan hun lot overgelaten. In juni '41 arriveren zij in
New York en na maanden in een hotel zijn zij gaan
wonen in een appartementencomplex op 969
Park Avenue aan de Upper East Side. Zij zijn altijd
in New York blijven wonen en werden Amerikaans
staatsburger. De familie Andriesse is zich steeds ten
volle bewust geweest van de uitzonderlijke positie
die hen ten deel is gevallen en zij zijn daar altijd ook
erg dankbaar voor geweest.
Bart Wallet, Ontkomen Uitgeverij Mozaiek 2019
ISBN 978 90 239 5409 5
Prijs: 17,99
L
