>jskW
www.onsbloemendaal.nl
28
nr. 2 zomer 2021
Graf van J. D. Bierens de Haan en zijn vrouw op de Algemene
Begraafplaats in Boemendaal
een redactiesecretaris die nationaalsocialistische
sympathieën koesterde. Bierens de Haan weigerde
artikelen met een nationaalsocialistische tendens,
maar stemde in met het voorstel van de secretaris en
de uitgever Van Gorcum om de joodse redactieleden
Herman de Wolf en Leo Polak te verzoeken uit
eigener beweging terug te treden, in de hoop
daarmee goede sier bij de bezetter te maken. Het
voortbestaan van het ANTW mocht onder geen
beding in de waagschaal worden gesteld. Daar
moesten de twee redacteuren maar voor aan de
kant worden gezet. Op het moment dat de brief
met dit verzoek bij de echtgenote van Polak werd
bezorgd, was Polak al gearresteerd. Hij verbleef in
Sachsenhausen, waar hij in december 1941 aan
ontberingen en mishandeling overleed. Als in april
1942 de redactiesecretaris aan Bierens de Haan een
brief van een abonnee overlegt, waarin deze zich
erover beklaagt dat Polak en Wolf uit de redactie
zijn verwijderd en dat er geen in memoriam over
Polak is verschenen, schrijft Bierens de Haan aan
de secretaris: ‘Want al zijn wij ertoe genoodzaakt,
het is toch een onrecht’. Frans Jacobs die dit in 1993
uitzocht, ziet de uitspraak van Bierens de Haan als
bewijs dat hij met de kwestie wel in zijn maag zat,
maar het voortbestaan van het tijdschrift toch van
alles overheersend belang vond.
Honderdste geboortedag
In oktober 1966 werd in de School voor Wijsbegeerte
de honderdste geboortedag van Bierens de Haan
breed herdacht met een tweedaags symposium,
een door zijn zoon Leonard Willem ingerichte
tentoonstelling en de bloemlezing Innerlijk
Perspectief. Om de herinnering aan Bierens de Haan
levend te houden werd bovendien een stichting
opgericht, die echter in 1985 een stille dood stierf.
De tijd van de eens zo populaire filosoof was
voorbij. Willem Otterspeer formuleerde het in 1996
nog pregnanter en zei dat zijn werken geschreven
leken te zijn door ‘een wat geëxalteerde douairière’.
Alleen in de School voor Wijsbegeerte herinnert
nog een bescheiden ‘Bierens de Haan Zaal’ aan hem
met plaats voor maximaal 25 toehoorders. Voor
de Aerdenhoutse filosoof zou dat te weinig zijn
geweest.
‘Het vuur verlangt op te stijgen'
Zijn gezondheid liet in de oorlogsjaren te wensen
over en hij lag veel in bed. Bovendien stierf zijn
lievelingsbroer, de psychiater Dr. Pieter Bierens de
Haan, in 1941 in Bloemendaal en op 26 juni 1942
mevrouw Bierens de Haan. Zelf overleed hij op 27
september 1943 in het Haarlemse Diaconessen
Ziekenhuis en hij werd op 2 oktober op de
Nieuwe Algemene Begraafplaats aan de Bergweg
in Bloemendaal bij zijn vrouw begraven. ’Ignis
ascendere gestit’ staat op zijn grafsteen, een zin uit
waarschijnlijk een middeleeuwse hymne, die verder
luidt: ’et tendere ad coeli atria. Haec mea patria’ (Het
vuur verlangt op te stijgen en naar de atria van de
hemel te gaan. Dit is mijn vaderland).
Zijn enige dochter Lucie, een vertaalster Italiaans,
bleef in de oorlog nog enige tijd in Huis Duinhage op
de Slingerweg wonen.
Literatuur
Frans Jacobs, ‘”Want al zijn wij ertoe genoodzaakt,
het is toch een onrecht” Hoe tijdens de oorlog de
joodse redactieleden het ANTW moesten verlaten',
in: Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte
juli 1993) 209-231.
J.G. van der Bend, Bierens de Haan, Johannes
Diderik (1866-1943), in: Biografisch Woordenboek van
Nederland (Den haag 1994).
Willem Otterspeer, Bolland. Een biografie (Amsterdam
1996) 392.
Met dank aan Harm Noordhof en Irene von Oven.
■-Ai? 'r
j i J r jj.U
i 1 Awb'd
