Biografie over
neuroloog
Abraham Gans
Signalement
DICHTEN IS
Een echte Bloemendaler kun je Abraham Gans (1885-1971) moeilijk
noemen. Hij woonde en werkte slechts zeven jaar in de gemeente,
maar het waren misschien wel de beste jaren van zijn veelbewogen
leven. Mart van Lieburg, emeritus-hoogleraar medische
geschiedenis schreef recent een biografie over deze neuroloog,
filosoof/theoloog en dichter.
De neuroloog
ABRAHAM GANS
(1885-1971)
www.onsbloemendaal.nl
20
nr. 4 winter2023
www.onsbloemendaal.nl
nr. 4 winter 2023
21
Inge de Wilde
ans werd in Aalten geboren in
een orthodox Joods gezin. Na zijn
studie medicijnen publiceerde hij
over neurologische onderwerpen,
wat in 1915 culmineerde in zijn
proefschrift Over tastblindheid en
over de stoornissen van de ruimtelijke
waarnemingen der sensibiliteit.
(Tastblindheid is het onvermogen met gesloten ogen
voorwerpen te herkennen). Hij trouwde in dat jaar met
de streng katholieke verpleegster Madeleine Povel.
Na korte tijd gewerkt te hebben in krankzinnigen
gesticht ‘Duin en Bosch’ in Bakkum en in Lawang
op Java, werd Gans in 1920 benoemd tot tweede
geneesheer in het ‘Psychiatrisch Ziekenhuis nabij
Santpoort’ dat tot 1918 Krankzinnigengesticht
‘Meerenberg’ heette. Abraham en Madeleine Gans
gingen met hun twee in Indië geboren dochtertjes
Elmyre en Madeleine wonen op het terrein van het
ziekenhuis in een bescheiden dienstwoning aan
de Brederodelaan 48. In Bloemendaal werden hun
kinderen Paul en Else geboren, later volgde nog hun
tweede zoon Erik. Drie van hun kinderen zouden
arts worden. Madeleine (‘Adee’) doorliep de Haagse
Academie van Beeldende Kunsten en huwde met de
kunstenaar Walter Bosch, met wie zij later omslagen
voor boeken van haar vader ontwierp.
Moderne behandelmethoden in Santpoort
Gans was met zeven collega’s verantwoordelijk voor
de zorg van ruim 1200 patiënten. Het Ziekenhuis
stond bekend om zijn nieuwe behandelmethoden van
onrustige patiënten met ‘permanente badverpleging’
en openluchtverpleging. Er werd arbeidstherapie
ingevoerd en patiënten kregen meer mogelijkheden
voor ontspanning en afleiding. Gans publiceerde
in gerenommeerde tijdschriften, gaf lezingen voor
neurologische verenigingen en kreeg daarmee een
vooraanstaande positie in de wereld van de neurologie.
In mei 1925 werd hij door de Leidse psychiater prof.
dr. G. Jelgersma gepolst voor een privaatdocentschap
Mart van Lieburg, Dichten is willen leven. De neuroloog
Abraham Gans (1885-1971) (Urk TMGN 2023)
ISBN9789083133881,39 euro. Het boek is te bestellen
via www.tmgn.nl
aan de Leidse universiteit, wat vaak een opstapje was
voor een lectoraat. Gans is hierop ingegaan, wat hij
misschien beter niet had kunnen doen, want veel
geluk heeft Leiden hem niet gebracht. Hij werd in juli
1927 na een moeizaam verlopen sollicitatie lector
en het gezin verhuisde naar het Rapenburg. In 1931
kwamen er klachten dat hij te weinig leiding gaf aan
de kliniek, de verhoudingen met zijn collega’s raakten
verstoord en hij bleef weg bij vergaderingen. Behalve
een Leerboek der neurologie (1934) publiceerde hij
weinig meer. In 1940 wilde de faculteit het lectoraat
omzetten in een buitengewoon hoogleraarschap, maar
men achtte Gans daar ongeschikt voor en men wilde
hem ontslaan. De Duitsers waren de faculteit voor. In
november 1940 dwongen ze Gans, die Joods was, de
universiteit te verlaten. In 1940 was hij gescheiden en
in hetzelfde jaar hertrouwd met opnieuw een niet-
Joodse vrouw, waardoor hij als gemengd gehuwde
enige bescherming tegen deportatie genoot. Van
januari 1944 tot het eind van de oorlog moest hij
toch onderduiken. In juli 1945 kwam hij terug op de
universiteit, maar kreeg alsnog ontslag. Hij ontving
daarna nog particuliere patiënten, zijn geloof verdiepte
zich en hij ging door met het schrijven van gedichten,
waar hij in de oorlog mee begonnen was en waaruit
een zoektocht naar God en een sterk verlangen naar
liefde uit spraken. Ook zijn tweede huwelijk hield
geen stand en hij scheidde in 1955. Hij schreef in zijn
laatste jaren veel Bijbelstudies, preken en moeilijk te
volgen filosofisch-theologische verhandelingen met als
belangrijkste Het woord van de zwijgende God (1958).
Abraham Gans overleed in 1971,84 jaar oud. Hij werd
begraven op de Joodse begraafplaats in Katwijk. In
literaire milieus is hij vergeten. In de hal van het Leidse
Academiegebouw herinnert een kleine plaquette aan
hem.
Abraham Gans in zijn werkkamer in het Psychiatrisch Ziekenhuis nabij Santpoort circa 1925.
Voorgevel van het Psychiatrisch Ziekenhuis nabij Santpoort
2?
G
-D
4
