•'g
Zendingsfeest op Boekenrode.
www.onsbloemendaal.nl
24
nr. 4 winter2023
Advertentie in De Standaard van 9 juli 1875. (Delpher)
Bericht in De Tijd van 10 juli 1875. (Delpher)
Een van de vier lithografieën van het zendingsfeest op Boekenrode, 7 juli 1875. (NHA)
Lezingen en muziek
Voor het zendingsfeest waren talrijke sprekers
uitgenodigd. Nicolaas Beets, destijds predikant te
Utrecht en onder andere bekend van zijn onder
het pseudoniem Hildebrand geschreven boek
Camera Obscura, verzorgde de openingsrede. Op
alle drie de spreekplaatsen kon men die ochtend
nog een tweede lezing of preek beluisteren. Na
de middagpauze, opgeluisterd met muziek van
het korps van de Haarlemse schutterij, waren er
opnieuw lezingen. De meeste sprekers waren
predikant of zendeling. Tijdens de voordrachten
mocht niet gerookt worden. Na afloop van de
lezingen werd gecollecteerd voor de zending.
Ook stonden er verspreid over het terrein bussen
opgesteld, waar men zijn donatie in kwijt kon. De
totale opbrengst bedroeg f 1373,-.
Het terrein
Na een wandeling van tien minuten bereikten
de treinreizigers het feestterrein. Daar waren
drie spreekplaatsen ingericht vanwaar daartoe
uitgenodigde sprekers hun rede, toespraak of preek
konden houden op de in het programmaboekje
vermelde tijden. Achter het landhuis waren vijf
meeting points ingericht, gemarkeerd door een
genummerde paal. Op die plekken kon je afspreken
met mensen die je graag wilde ontmoeten. Op
het terrein bevond zich een kantine, waar je met
een consumptiebon van vijf cent ‘mondbehoeften’
kon krijgen: koffie, thee of bier. Er waren tegen
meerprijs ook andere drankjes verkrijgbaar en
broodjes. Sterke drank was door de organisatie
taboe verklaard. Verder was er een medische
hulppost en een plek waar je spullen in bewaring
kon geven. Geen overbodige luxe, want ook dieven
en zakkenrollers voelden zich aangetrokken tot het
drukbezochte gebeuren. Op het zendingsfeest van
1870 in Heiloo waren nog twee zakkenrollers op
heterdaad betrapt.
De pers
Verscheidene kranten en weekbladen deden verslag
van het evenement op Boekenrode. De conclusie
was meestal dat het een geslaagd feest betrof
zonder incidenten. Wel was het erg benauwd.
Verscheidene feestgangers raakten door de hitte
en het gedrang onwel en kregen geneeskundige
hulp. De hitte was op het landgoed overigens
minder fnuikend dan in de stad Haarlem. Het op
de warmte volgende onweer barstte gelukkig
pas na afloop los. Ook over de opkomst en over
de inhoud van de spreekbeurten was de pers
doorgaans goed te spreken. Naar schatting
waren er acht- tot tienduizend bezoekers, ‘uit alle
standen der maatschappij’ Doordat het al om het
tiende zendingsfeest ging, was de nieuwswaarde
echter minder dan bij de eerdere versies van het
evenement en bleef de aandacht ervoor relatief
beperkt.
Le Monde illustré
Voor Henri Harvard, de correspondent in Nederland
van het Franse weekblad Le Monde illustré lag dat
anders. Zijn lezers waren er vermoedelijk nog niet
van op de hoogte dat orthodox-protestanten in
Nederland jaarlijks ter bedevaart gingen. Harvard
bezocht het zendingsfeest van 1873 op Boekenrode,
maakte enkele schetsen die werden uitgewerkt tot
een prent voor zijn blad en deed uitvoeriger verslag
dan zijn Nederlandse collega’s.
Het feest, zo schreef hij, speelde zich af onder
hoge bomen aan de voet van de duinen naast de
bewonderenswaardige vlakte rond Haarlem.
’s Ochtends stroomden de wegen vol met mensen
in zondagse kleren, ruimschoots voorzien van
proviand en drank. Ze kwamen zingend het terrein
op, waar ze sprekers aanhoorden, voor zover de
spreekplaats niet te ver weg was om ze te kunnen
verstaan. Verder zongen ze psalmen, luisterden
naar muziek, picknickten en ontmoetten elkaar of
sliepen in de schaduw. Mannen namen hun gezin op
sleeptouw en verloofden spraken er met hun geliefde.
Het geheel bood de deelnemers de mogelijkheid het
heilige met het wereldse te combineren. En hoewel
het zendingsfeest een religieuze bijeenkomst was,
kwamen er ook mensen die daar minder mee hadden
op af. Nederlanders worden doorgaans weliswaar
gezien als rustige en serieuze mensen, maar waren,
volgens Harvard, bovenal liefhebbers van feesten,
bijeenkomsten en luidruchtige genoegens. Er werd
veel gegrepen naar meegebrachte of ter plekke
gekochte flessen en de glazen werden met regelmaat
gevuld en geleegd. Veel bezoekers spoelden hun
dorstige kelen met wijn, bier en - ondanks het verbod
op sterke drank - jenever.
Zendingsfeest 1875
Kennelijk was Boekenrode als locatie voor een
zendingsfeest goed bevallen. Al twee jaar later
werd het evenement opnieuw op dat landgoed
georganiseerd. Ook nu reden er weer zes feesttreinen.
Feestgangers uit Amersfoort en het Gooi reisden
via de in 1874 gereed gekomen Oosterspoorlijn en
moesten ditmaal in Amsterdam lopen van station
Oosterdok naar station Willemspoort. Het Algemeen
Evangelisch Nationaal Zendingsfeest was inmiddels
van naam veranderd en omgedoopt tot Christelijk
Nationaal Zendingsfeest. De bevindingen van de
verslaggever van Het Vaderland die het evenement
van 1875 bezocht, kwamen in grote lijnen overeen
met wat Harvard van Le Monde illustré twee jaar
eerder had genoteerd. Hij volgde slechts een deel
van de voordrachten omdat hij, naar eigen zeggen,
niet op drie plekken tegelijk kon zijn en je van een
verslaggever niet kon eisen de hele dag ‘bepreekt’
te worden. Het publiek kwam voor het merendeel
uit de ‘mingegoede burgerklassen’ De boerenstand
was minder sterk vertegenwoordigd en aristocraten
vormden een uitzondering. Het ging hoofdzakelijk
om kerkpubliek, dat gewend was aan een preektoon
dan wel aan een ietwat forse toon van spreken. In
’t algemeen was het publiek bijzonder zanglustig.
Nu eens zong men onder leiding, dan weer naar
hartenlust op eigen gelegenheid, niet altijd even
bekoorlijk en opgewekt. Tussen het roken, eten en
drinken door werden de fragmenten van psalmregels
aangeheven, die niet immer wat wijs betreft tot
hun recht kwamen. De meeste kranten waren het
erover eens dat het, mede dankzij het gunstige weer
een geslaagde dag was. Schattingen van het aantal
deelnemers liepen uiteen van 9600 tot 18000.
Net als voorgaande jaren gedroeg het publiek zich
voorbeeldig: ‘alom heerste orde en betamelijkheid’ en
‘geen plant of bloem op het terrein werd beschadigd’
De collectes brachten f 1379,33 op. Een tekenaar
vervaardigde in de ochtend vier tekeningen die
een indruk gaven van het evenement. In de loop
van de dag werden ze reeds gedrukt, zodat ze nog
voor het einde van de dag te koop konden worden
aangeboden en men met een souvenir naar huis kon.
Overgebleven setjes konden naderhand nog worden
besteld voor 25 cent.
Bronnen:
Annemarie Houkes, ‘Een gemeenschap op de rails’
in: D. Kuiper en J. Vree ed., Het liep op rolletjes. De
eenwording van protestants-christelijk Nederland per rail
1839-1939 (Zoetermeer 2008) 67-90.
Programma Tiende Algemeen Evangelisch Nationaal
Zendingsfeest, Arnhem 1873.
Programma Twaalfde Christelijk Nationaal
Zendingsfeest, Arnhem 1875.
S.H. Buytendijk, Het veertigjarig bestaan van het
Christelijk NationaalZendingsfeest, (Arnhem 1903).
Kranten op delpher.nl
Latere zendingsfeesten
Het zendingsfeest van 1875 was niet het laatste dat op
Boekenrode werd gehouden. Nog driemaal deed het
evenement het landgoed aan: in 1880, 1884 en 1888.
Haarlem, 8 Juli. Het Zendingsfeest
op Boekenrode werd gisteren bij gewoond
door ongeveer 18.000 personen. Ruim
5000 menschen zyn alleen rn et het Hol land-
sche spoor aangevoerd.
Als een merk wan rdigheid ay hierbij
vermeld, dat twee sunnaamsche negers
tegenwoordig waren.
1. AiRkanit teel FewtteiTrlit,
tyrtriipUit» N«. MGeomc r
«elke, not; ln.it m den mvldjaf op bet Lerrdn genrriYeerd hi daar reeds
voor löövcr sle fnxilikiveilde voomuid «rtfct i.harts noj warden ■/gdevcrdf per
ren vier kcirri^e Hanljci ia «Mn oinvliy VOCif den uisenvi gerrngen pfijn *sn 14 Cent.
AwraihUt. A. ¥A> «MTHUBH-
Aart «w 1 Ir', r. q, DZ tAH'.K beblun wij hfl .momfi Cr lorqrri Iwnchlru
jUt tin duar Ju fuiiLi WKJISER A 'HXTTU jjnwuxun FBBÏAeK 4FIIIF tiilrtemcod
b fii Juf 1:3 vr ccrjLfal^mlc liHn uL irarden Lof Prr;ürpler
LhhsfTIFhbTbC JirbecUl^Hl in AlhluC.rwüJ fij® mra» W.j
TfLn. I s. iwkjiUils No. (MancnplrMK
Ilrirtl. I 4, Npntkpluli N*. t. HmikwbwrliJl
kn..
Elf OTviikgrcniSe voorrud ttrtkc [liuii nop wcrlei ilftievrf J, prf nd
INi-iljui <JdH u.iil-.1;d WK. den uiieni {c[rn;c<i pri^i fMl *n O.t.
j y
