1S
www.onsbloemendaal.nl
www.onsbloemendaal.nl
6
nr. 4 winter2023
nr. 4 winter 2023
7
Jan Tanis in de studio in 1934
De nieuwe kerk aan de Vijverweg, gereed in 1959.
De zendinstallatie
Om te beginnen was er natuurlijk een zender
nodig. Aanvankelijk was dat een zelfgebouwde
amateurzender in de toren van de kerk. Het was
soms afzien: ‘s winters zaten ze bij de uitzending
boven in de toren te verkleumen, ’s zomers konden
ze het niet uithouden van de vliegen en de muggen.
In 1934 werd een professionele zendinstallatie
aangeschaft; deze kwam in de kelder te staan. Ook
kwam er een betere antenne. Eerst hing deze tussen
een houten paal en de toren, vanaf 1934 tussen twee
masten van 26 meter hoogte, een in de tuin van de
pastorie, een op het terrein van de kerk.
Onder massale belangstelling werd de nieuwe
zender in gebruik genomen. Burgemeester Jhr.
den Tex en zelfs minister-president Colijn (ARP en
gereformeerd) waren hierbij aanwezig.
Het bereik
De vergunning was destijds aangevraagd ‘voor
het belang dat juist zieken en bejaarden bij het
draadloos hooren der preeken en ondermeer ook
van het uitspreken der zegen hebben’ In de praktijk
had de zender een groter bereik dan alleen lokaal.
De vergunning gaf de mogelijkheid voor een zender
van 100 watt over de middengolf, wat betekende dat
deze ongeveer 50 km. rondom de kerk te ontvangen
zou zijn. In de praktijk droeg de zender verder, zeker
toen er een betere zendinstallatie aangeschaft was.
Men moet bedenken dat er in die tijd veel minder
bebouwing was. En over water ging het extra
goed, tot in Friesland en soms zelfs in Engeland
waren de uitzendingen te beluisteren. Soms riep
de Kerkzender discussie op, bijvoorbeeld omdat er
concurrentie gevreesd werd voor andere omroepen
of omdat er klachten waren, bijvoorbeeld van
Radio Bloemendaal kon niet bestaan zonder donaties. Op de
andere zijde van deze kaart stond de kerk afgebeeld.
De Tweede Wereldoorlog
Tijdens de bezetting mocht de Kerkzender in eerste
instantie blijven uitzenden. Maar in mei 1941 werd
Jan Tanis, een van de sleutelfiguren vanaf het
begin, door Duitse militairen van zijn bed gelicht
en meegenomen naar de studio. Daar moest hij
de zender en verdere apparatuur laten zien. De
zender werd verboden. Met veel moeite wist men
toch weer een vergunning te bemachtigen, die
uit Berlijn moest komen. Om te voorkomen dat
er boodschappen bijvoorbeeld naar het verzet in
Engeland zouden worden doorgegeven, waren er
vanaf dat moment altijd twee Duitse militairen bij de
dienst aanwezig. Na de middagdienst verzegelden
zij de zender en namen ze de sleutels mee tot de
week daarop. Overigens bad de dominee elke week
toch in bedekte termen voor het Koningshuis.
Soms ging het bijna fout. Voorafgaand aan een
kerkdienst besprak Jan Tanis het laatste nieuws dat
hij op de Engelse zender had gehoord. Een luisteraar
die vlakbij de kerk woonde, waarschuwde dat de
microfoon al openstond en het bericht dus overal te
horen was. Voor de zekerheid dook Jan Tanis toen
een paar weken onder. In oktober 1943 moest de
Kerkzender stoppen; de radiokelder werd door de
katholieke zijde, over de inhoud van de preken. Toen
bij de behandeling van de Radio-Omroep-Zender-
wet in 1935 een kamerlid van de CHU de vergunning
ter discussie stelde, verdedigde de minister deze
met een beroep op historisch gegroeide rechten.
De ‘Kerkzender Bloemendaal', zoals de zender toen
heette, viel overigens niet onder deze wet.
Radio Bloemendaal
Na de oorlog duurde het een paar jaar voordat er
weer een zendvergunning was. De minister was eerst
afwijzend; de Gereformeerde Kerk van Bloemendaal
moest zich maar aansluiten bij de gezamenlijke
zendtijd voor kerken op zondag. Maar met beroep
op historische rechten (en inzet van de ‘verwante’
politieke partij, de ARP) kwam de vergunning er
toch. Deze gold voor de zondag van 9 tot 17 uur,
maar helaas nog maar voor een zender van 50 watt.
De overheid wilde voorkomen dat de zender buiten
de landsgrenzen te horen zou zijn. Maar het bereik
werd zo wel sterk ingeperkt. Met behulp van giften
en de opbrengst van kerkcollectes kon de kerkenraad
een nieuwe zendinstallatie kopen. Kerstmis 1948
was de eerste uitzending van wat voortaan ‘Radio
Bloemendaal’ zou heten. De vreugde over herstel
van de zender was groot, maar er kwamen ook veel
klachten over de slechte ontvangst.
Duitsers gesloten en verzegeld. Nederlanders hadden
hun radiotoestellen moeten inleveren en dan zou
het vreemd zijn als de Kerkzender in de lucht bleef.
Een klein half jaar later haalden de Duitsers de hele
inventaris van de studio weg, ook de masten werden
gesloopt. De zendinstallatie is nooit teruggevonden.
De gemeente breidt uit en het radiowerk ook
De zender, oorspronkelijk bedoeld voor zieken en
bejaarden, was steeds meer een zender geworden
met een eigen groep luisteraars ook buiten de
gemeente, onder wie mensen die helemaal niet
aan een kerk verbonden waren. In 1951 besloot de
De Gereformeerde Kerk aan de Vijverweg in Bloemendaal 1918
1958 (H. v.d. Brink)
ind negentiende eeuw lukte
het voor het eerst om een
radioverbinding van enkele
kilometers te maken. In
november 1919 was de eerste
radio-uitzending in Nederland
te horen, een muziekprogramma. Via advertenties
in de nieuwsbladen had radiopionier Hanso Idzerda
eventuele luisteraars op de hoogte gesteld. De radio
werd snel populair, hoewel aanvankelijk natuurlijk
nog in kleine kring. In 1923 werd de Hilversumsche
Draadloze Omroep opgericht die uitzond over de
zender van de Nederlandsche Seintoestellenfabriek,
de NSF. In datzelfde jaar, heel vroeg in de
radiogeschiedenis dus, vroeg Mr. J.H. Monnik na een
dienst in de Gereformeerde Kerk aan de Vijverweg in
Bloemendaal, zich in een gesprek met de predikant
J.C. Brussaard af of ‘we de uitvinding van de Radio
niet als een gave Gods moeten beschouwen,
waarmee we veel meer mensen kunnen bereiken'
Voor die tijd een revolutionaire gedachte.
De dominee was enthousiast en na wat heen en weer
geschrijf had de kerk in juni 1924 een voorlopige
vergunning om op zondag twee kerkdiensten uit te
zenden. Let wel, van de omroepen die wij nu kennen,
verzorgde de NCRV, als eerste, pas een half jaar later
in december 1924 een radio-uitzending.
Een ‘Radiocommissie’ werd verantwoordelijk voor de
uitzendingen.
1
E
BLOEMENDAAL. rfalurrt
W«rd& lwiter*&ar(iter) I
Wij ztjgggn U hartelijk dank woor
gift
van t
contributie
itn behoeve ortïcr radlOHjftiendmgGn
bevelen ons work in Uw voortdurende
langstelling vriendelijk aan.
De RadiO‘Comml»ifl
Gereformeerde Kerk
Btoemendaal-
Pröf, van Vfotenweg 9a
Telek 23929
Uw
DEN WEEK
MEJUFFROUW
MEVHOVW
