De Arbeiders Gemeenschap der Woodbrookers
Wereldverbeteraars op de grens van Aerdenhout
www.onsbloemendaal.nl
nr. 4 winter 2023
17
Villa Nieuw Saxenburg in Bentveld (NHA)
Marie-Christine Marres
*r Woodbrookers.
In villa Nieuw Saxenburg in Bentveld, op de grens van Aerdenhout werd in 1931
een religieus socialistisch centrum geopend door de Arbeiders Gemeenschap der
Woodbrookers. Zij streefden naar een ontmoeting en een dialoog, dwars door de
zuilen heen, tussen mensen van alle gezindten en sociale klassen. Arbeiders volgden
er cursussen, evenals leiders van grote industriële bedrijven. Daarnaast kwamen
vooraanstaande politici er samen om over de toekomst na te denken. Zij kwamen
voort uit de christelijk socialistische beweging en uit de religieuze groepering van
de Quakers.
Dr. Willem Banning (1888-1971)
(Stadsarchief Rotterdam)
n 1908 had een
groep Nederlandse
theologie
studenten het
Quaker instituut
in Woodbrooke
nabij Birmingham
bezocht, een
centrum voor religieuze en
sociale scholing. Mensen van alle
geloofsrichtingen waren daar
welkom, zolang ze ‘gedreven
werden door een oprecht
verlangen naar God’. Onder
de indruk van de open sfeer
in Woodbrooke, richtten zij in
Nederland de Vereniging der
Woodbrookers op. Op een terrein
in Barchem in de Achterhoek
bouwden zij een lezingenzaal
en het ‘Woodbrookershuis’ om
cursussen en lezingen te kunnen
organiseren en om met elkaar
van gedachten te wisselen over
sociale en maatschappelijke
onderwerpen. Een van de sprekers
bij de Woodbrookersvereniging
in Barchem was hervormd
predikant Willem Banning (1888
1971), zoon van een visser en
opgegroeid in Makkum, waar het
gezin in één kamer woonde. Hij
was een van de ’rode dominees’:
religieuze socialisten voor wie
het een kwestie van Bijbelse
gerechtigheid was om op te
komen voor armen en verdrukten,
en met hen te strijden tegen de
klassenongelijkheid. Vanaf 1914
was hij overtuigd lid van de SDAP.
Nieuw Saxenburg in
Bentveld
Vanuit het landelijke en afgelegen
Barchem had de Arbeiders
Gemeenschap veel moeite om
de arbeiders te bereiken, dus
toen de Gemeenschap in 1931
villa Nieuw Saxenburg aan
de Bentveldsweg in gebruik
nam als een eigen religieus
socialistisch centrum, ging een
wens in vervulling. De villa werd
Dat was opvallend in die tijd, want
traditioneel stonden socialisme en
religie lijnrecht tegenover elkaar.
Socialisten vonden de kerken
reactionair, de meeste christenen
beschouwden de socialisten als
antigodsdienstig en revolutionair.
Na een van Bannings lezingen in
Barchem ontstond de wens om
het cursuswerk uit te breiden
naar de arbeidersbeweging
en samen met enkele leden
richtte hij in 1919 de Arbeiders
Gemeenschap der Woodbrookers
(A.G.) op. Als voorzitter en door
zijn vele cursussen, lezingen en
publicaties groeide hij uit tot
de voorman van het religieus
socialisme in Nederland. In
1926 werd hij redactielid van De
Blijde Wereld, het tijdschrift van
de rode dominees, en in 1932
hoofdredacteur, waarop hij de
naam veranderde in Tijd en Taak,
religieus socialistisch weekblad. In
1929 werd Banning directeur van
de Vereniging der Woodbrookers.
verbouwd en geschikt gemaakt
voor 58 cursisten. Daarnaast
kwam er een directeurswoning,
waar Banning zijn intrek nam.
Jaarlijks organiseerde de A.G.
rond de twintig cursussen, veelal
in de weekenden maar ook rond
Pinksteren en Kerstmis. In de
crisisjaren werden er internaten
voor werklozen georganiseerd.
Henriette Roland Holst
De aankoop en aanpassing
van het centrum was mede
mogelijk gemaakt door een grote
schenking van de vermogende
dichteres Henriette Roland
Holst, eveneens lid van de
Arbeiders Gemeenschap. Zij was
een idealist, die in alles wat ze
deed gedreven werd door haar
liefde voor de medemens en
haar diepe verontwaardiging
tegen alles wat zij voelde als
uitbuiting en overheersing. Via
het socialisme en het marxisme,
vond zij uiteindelijk haar
geestelijk thuis bij de religieus
socialistische gemeenschap, waar
zij veel cursussen en lezingen
gaf. Tussen Willem Banning en
Roland Holst bestond een hechte
vriendschap. In 1938 schonk zij
haar hele vermogen aan de A.G.
Ter gelegenheid van de opening
in 1934 van een extra lezingenzaal
op het terrein van villa Nieuw
Saxenburg in Bentveld, schreef
zij het spreekkoor ‘Opgang tot
het huis der Gemeenschap’, dat
