249
19 december 1963.
gewijd aan de na-oorlogse politieke ontwikkeling- in Nederland Vog-els van
diverse pluimage gaven hun mening ten beste. In de analyses, die ge-
trokken worden îs duidelijk de politieke herkomst van de schrijvers te
herkennen en deze bepaalt mede hun visie op de toekomst
In het algemeen is men het er wel over eens, dat iedere partii kan
rekenen op een kern van vaste kiezers. Daarnaast kent elke partii haar
marginale kiezers. De heen- en weervliegers. Het zijn deze laatsten, die
^un stembusgedrag in het bijzonder beïnvloedbaar zijn voor het no-
litieke feit", diffuse verzamelterm voor vele zaken als: partiiproaram-
mas, propaganda en voorlichting (T.V.), het regeringsbeleid in zijn ge-
heel; elementen uit het regeringsbeleid; politieke leiders in regerings- of
partijsfeer; wijze en mate van oppositie, enz. Hoe men daarover nu ook
moge denken, vaststaat dat het de P.v.d.A. ditmaal niet gelukt is van
,,marginale kiezers" het grootste deel in de wacht te slepen Dat
vraagt dus bezmmng op en een opnieuw doordenken en propageren van
Pr^f q,eilr 'e Terloops wijs ik in dit verband op een uitspraak van
w 1?en' gedaan m een voordracht, gehouden ter gelegenheid van
îlAr wSirUm Van de Ned' Economisehe Hogeschool te Rotterdam
,1J, e vraag stelt of de denkbeelden in en omstreeks 1913 zich niet
verspreid hebben. Het tegendeel is volgens hem het geval. Veel van deze
denkbeelden hebben hun weg gevonden naar de programma's van bijna
alle partijen. Met name de confessionele partijen hebben een geheel an-
dere mstelhng- gekregen, vooral na de tweede wereldoorlog. De ideeën
zowel van socialistische als van andere oorsprong, verbreiden zich, al naar
gelang van hun houdbaarheid, niet door verschuiving in de aanhang der
partijen maar door verandering van de programma's. Met name kunnen
we dit feit ook constateren in de socialistische ideeën over sociale zeker-
heid die reeds lang ook in liberale kring, gemeengoed zijn geworden.
Ook al kan men het er over eens zijn, dat deze professorale uitspraak
rake elementen bevat, zo past daar dunkt mij toch een critische noot bii
want op papier en in partijprogramma's laten zich de dingen gemakkeliik
zeggen, maar belangrijker dan hetgeen programma's inhouden is dât zii
en hoe zij worden toegepast. In de prioriteiten, die aan de programmapun-
ten worden gegeven, komen meestal de verschillen aan het licht. Wie
hieraan nog twijfelt, moge zich de Marathonloop, om na de laatste ver-
kiezmgen een Kabmet te vormen, in herinnering brengen. Het opkomen
d.7ljnerî va" mformateurs en formateurs, het lijmen, en plooien
gladstrijken de mterpretaties, die nadere interpretaties behoefden totdat
tenslotte het akkoord van Wassenaar uit de bus kwam, waar sommige
regenngspartijen erg gelukkig mee zijn, doch waarvan sommige elemen-
ten zich graag distanciëren.
Vanwaar al deze verwarringen Hieraan heeft de medewerker van het
Pm Dagblad, de heer L. Hanekroot, in het nr. van 25 juli 1963 onder het
hoofd ..Ondcrgrond van Kabinetsformatie. Diepe partijcrisis" een interes-
sante beschouwing gewijd, waarvan ik u een deel niet zou willen onthou-
„De verwarringen bestonden in wezen uit de troebelen waarin de drie
levensbeschouwelijke christelijke partijen verkeren. Troebelen die hun
oorzaak vinden în het feit, dat zij geen eenheid vormen, maar een ver-
deeldheid die lange tijd achter een formaliserende camouflage is verbor-
gen gebleven. Het is dus per saldo de constellatie van ons partiiwezen
dat de ondergrond vormt van het droevige spektakel, dat we beleefd heb^
ben In de confessionele partijen vinden we grote groepen, die graag met
de P.v.d.A. m zee waren gegaan. Zij hebben dit evenwel niet in een kies-
feit, în een politiek te evalueren keuze tot uiting gebracht. Zii hebben
geredeneerd: wij hebben door te stemmen op de partij van onze levens-
beschouwehjke kleur niet bedoeld, dat het beleid met de liberalen zou
worden voortgezet doch integendeel, dat er een nieuwe regeringscombina-
