waarden van de natuur, van het milieu. En ik noem in de eerste plaats
de lucht. En we denken dit jaar speciaal aan het ongeluk, de explosie
in de kerncentrale in Tsernobil in Rusland. Lucht-, bodem- en water-
vervui1ing in grote delen van Europa. Verder noem ik de uitlaatgassen
van onze auto's en de uitstoot door onze industrie. Bomen en bossen
sterven, waarover bijna dagelijks uitspraken worden gedaan. En de ozon-
laag wordt steeds meer aangetast, met alle gevolgen die daaruit kunnen
voortvloeien. We hebben vanavond in de nieuwsberichten van 6 uur nog
kunnen horen dat het leefmi1ieu zich in de toekomst ingrijpend zal
wijzigen. !k noem nogmaals de bossen, die door onze zucht riaar steeds
méêr en steeds beter massaal worden gekapt, onder andere voor hard-
hout. !k noem ook de dieren, die om wille van hun huid, vlees, ivoor
of anderszins worden uitgeroeid.
Als ik de natuur noem dan denk ik verder aan het v/ater. Speciaal
denken we dit jaar S986 aan de Rijn waarin, na diverse ongelukken in
cheinische fabrieken te Bazelzoveel gif is terechtgekomen. En we
denken aan de zeeën, waarin het leven door olie en lozingen van aller-
lei troep iangzaam sterft.
En tenslotte denken we aan de grond. Door storting van gif en ander
soort kwaad spul is op veel plaatsen de grond sterk verontreinigd.
Ik noem de Vogeîmeerpolder in Amsterdam. De bodem van ons land zou
volgens een persbericht van vorige week voor altijd voor 202 veront-
reinigd zijn.
We hebben aitijd gedacht en het wordt nog steeds overal ter wereld
gedacht, dat je alles maar kan wegdoen in de lucht, het water en de
grond. Die vergissing dreigt fataal te worden.
Dan is er de waardevermindering die we - opnieuw in het algemeen ge-
sproken - bijna niet of helemaal niet erg vinden, ja waar we, de één
1n meerdere en de ander 1n mindere mate, bewust aan meewerken. Ik bedoel
de vermindering van de geestelijke, zedelijke en morele waarden, die
de iaatste jaren in een stroomversnel1ing is geraakt. Vervaging van
normbesef wordt dit ook wei genoemd. Ik besef heel goed, dat ieder
deze waardevermindering vanuit eigen levensbeschouwing of opvattingen
zal bezien. A1 naar gelang de levensovertuiging waaruît men leeft, zal
men die waardevermindering beoordelen.
Maar we kunnen nu eenmaal niet zeggen, zoals bij de woningen, dat de
oorzaken van buiten komen niet ook niet, zoals bij de natuur, dat we
nu eenmaal moeten leven en auto's, industrieën, bomen, dieren, nodig
hebben. Neen, aan de vermindering van de immateriële waarden werken
we als mensen bewust mee. A1 zullen er ook op dit gebied mensen zijn
die verandering van waarden en normen heel erg vinden, met daartegen-
over anderen, die dat een vooruitgang vinden, met alle variaties
daartussenin.
îk heb wellicht een wat pessimistisch beeld geschetst. Dat is het
leven in veel opzichten heden dan ook. En dan heb 1k nog niet eens
gesproken over bewapening en vernietiging door die wapens. In hoeveel
landen, zowel in steden als op het platteland en in oerwouden, heerst
het gevield en de vernietiging. Ook honger en ziekten zijn 1n grote
delen van de wereld een allesoverheersend probleem. 't Is verbljsterend,
maar wapens kunnen tot in alle uithoeken der aarde geleverd worden,
met het grootste gemak zou je zeggen, maar voedselkleding en medi-
cijnen niet. llat een schrille tegenstel 1 ing. Men zou hier kunnen
spreken van vernietiging van de menselijke waarden.
18 deceinber 1986
433
