- 41
de gebeurtenissen die Gabriel Grub tot een vriendelijker kijk op de wereld moeten brengen;
christelijke overwegingen dragen tot zijn karakterwijziging niet bij. Ook niet in Potgieters
vertaling, maar het christendom is daar wel nadrukkelijker aanwezig dan in het origineel.
In de voor-voorlaatste alinea bijvoorbeeld spreekt hij van een 'verstokte zondaar', een
begrip dat bij Dickens ontbreekt. En in het liedje dat Gabriel Grub na gedane arbeid zingt,
wordt "Brave lodgings for one, these, in holy ground!" gespecificeerd tot "Een christelijk
graf in een christelijk land!".
In alle tot nu toe besproken wijzigingen van de tekst zien we binnen de algemeen
negentiende-eeuwse motiveringen steeds Potgieters eigen, ideologische of literair-kritische,
normen meespelen: Wardles wat onevenwichtig opgebouwde legende is een strak gestructu
reerd sprookje geworden, zich afspelend in een wereld die naar Potgieters idealen
vernederlandst is. Ook op formulering van de vertelling heeft de G/'ds-redacteur, vertalend
met negentiende-eeuwse vrijmoedigheid, een eigen Potgieteriaans stempel gedrukt. Dat hij,
terwille van de precisie of om de samenhang te verduidelijken, soms wat woorden toevoegt
of juist weglaat wat overbodig lijkt, past in de gangbare praktijk van het vertalen. Uit
zijn weglatingen spreekt soms bewuste stijlkritiek, zoals in de hierboven besproken ver
sobering van de beschrijving. Mikpunt bij uitstek van deze stijlkritiek is de uitdrukking
crowded round, die in Dickens' tekst op twee opeenvolgende pagina's opeens vijf maal
voorkomt, terwijl de betekenis ervan al in de context besloten ligt of, naar Potgieters
oordeel, voor het verhaal niet ter zake doet (p 487/8); hij laat de uitdrukking dan ook
steeds onvertaald.
Maar niet alle wijzigingen in de bewoording dienen een herkenbaar kritisch doel.
Soms schemert eenvoudigweg Potgieters eigen stijl door de vertaling heen, waardoor de
formulering plechtstatig en afstandelijk wordt. Gelukkig doet dit euvel zich het sterkst
voor in de beschrijving van de visioenen (P 487-9), waarin ook Dickens zelf niet erg ge-
inspireerd lijkt, getuige de proliferatie van crowded round. De tekst is hier sterk
moraliserend, de beschrijving vaak clichématig; de retoriek is niet ironisch bedoeld. Voor
een retoricus als Potgieter is dan de verleiding sterk er nog een schepje bovenop te doen.
Daardoor wordt een toch al niet levendige voorstelling als:
"and the number of those about them was diminished more
than half; but content and cheerfulness sat on every face, and beamed
in every eye, as they crowded round the fireside, and told and listened
to stories of bygone days" (P 488: 10-14)
in de vertaling van alle plastiek ontdaan:
"er was menig stoel in het bekende vertrek ledig; maar berusting
en tevredenheid waren welkome gasten geworden, en zoo men minder
over het heden schertste, men koutte langer over het verledene"
(117: 7-10).
De personen zijn hier uit de voorstelling geweerd en vervangen door abstracta of
aangeduid met het kleurloze men; het zinnetje met crowded rounddat nog het meeste
leven uitdrukt, is maar helemaal weggelaten.9) Zo bont als in het moraliserende gedeelte
