Ik weet dat er vele schattingen in deze berekening zitten,
maar ik heb bij alle factoren zeer lage schattingen gerekend.
54 Een exemplaar van de brief bevindt zich in het archief
van de Bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van
de belangen des boekhandels.
55 Zie: Agnes M. Zwaneveld: 'Dickens aan de Amstel of
Pickwick verpotgieterd', in DD 11(1989), 73-84; 'Dickens's
entree in de nederlandse letterkunde: "De aardmannetjes
en de koster. Een sprookje".' In: DD 10(1988), 29-45 en
'Een vertaling uit 1837', in De gids 150 1987), 884-887.
56 2e M.G. Devonshire, The English novel in France, 1830-
1870 (Londen 1929), spec. pp. 289-297; en Dickens et la
France Étude dune interaction littéraire anglo-franfaise. door
Floris Delattre (Paris 1927), speciaal pp. 43-88.
57 Zie: Ellis N. Gummer, Dickens' works in Germany, 183 7-
1937. (Oxford 1940). Speciaal pp. 28-36 en pp. 180-184.
58 De catalogus uit 1859 van de leesbibliotheek van de
Gebroeders Van der Hoek te Leiden bevat elf nummers
Dickens in de engelstalige aflevering. Daarnaast zijn in het
deel 'Livres francais' opgenomen: Nicolas Nickleby, David
Copperfeld, Contes, L'Auberge de la branche de Houx. Uit de
kleine afdeling 'Deutsche Bücher' blijkt dat de gebroeders
Van der Hoek zelfs lezers vonden voor een duitse vertaling
van Dickens: Der Verwilnschte. Ook in het Leidse leesgezel
schap Miscens Utile Dulci, dat vele hoogleraren onder zijn
leden telde, las de engelse werken in franse, duitse of ne
derlandse vertaling. (2e: 'Het leesgezelschap Miscens Utile
Dulci te Leiden in de periode 1830-1840', door Peter van
Zonneveld. In NLNE, pp. 92-103. Speciaal pp. 98-100.
Bernt Luger onderzoekt de mogelijkheid dat de oorspron
kelijke engelse editie van The Pickwick Papers in Nederland
gelezen werd. Hij twijfelt aan die mogelijkheid omdat de en
gelse oplage aanvankelijk niet hoger was dan 400 exempla
ren en pas gaandeweg groeide tot de 40.000 exemplaren
van de laatste aflevering. Dit getal van 400 exemplaren is
waarschijnlijk het gevolg van een verkeerde interpretatie
van de informatie die geleverd wordt door A bibliography of
the periodical works of Charles Dickens Bibliographical, analyti
cal and statistical, door Thomas Hatton en Arthur H.
Cleaver. (London 1933). Volgens Hatton en Cleaver was de
eerste oplage 1000 exemplaren, waarvan er echter op de
eerste verschijningsdatum niet meer dan 400 verkocht wer
den. Van de tweede aflevering van de Pickwick Papers wer
den 500 exemplaren gedrukt, maar nog voordat aflevering 3
verscheen verschenen er herdrukken van de eerste twee af
leveringen. Deel I tot 8 zijn vaak herdrukt Het is dus wat
de engelse oplagecijfers betreft zeer wel mogelijk dat er
exemplaren van de engelse 'groene' editie in Nederland ge
kocht en gelezen werden, (p 6. Vergelijk: Bernt Luger,
'Dickens' populariteit in de negentiende eeuw, in DD
9(1987), 55-77. Speciaal p. 56.
Om de situatie nog ingewikkelder te maken wil ik erop wij
zen dat ook in Frankrijk engelstalige edities van de Pickwick
Papers verschenen. In ieder geval wordt in het Nieuwsblad
voorden boekhandel 5(1838), no. 7 (15 febr.) aangekondigd
dat in Parijs, tegen een prijs van 10 Fr. een editie van The
posthumous papers of the Pickwick-Club verschenen is.
59 Zie The Old Curiosity Shop. An annotated Bibfograhpy, door
Priscilla Schlicke and Paul Schlicke. New York/London
1988), p. 14. Uiteindelijk zou Moster Humphrey's dock in
Engeland op vier manieren verschijnen: wekelijks, maande
lijks, in drie delen, en als afzonderlijke gebonden edities van
resp. The Old Curiosity Shop en Bamaby Rudge Frijlink achtte
een weekeditie niet geschikt voor het nederlandse publiek.
Deze achtergrond maakt het begrijpelijk dat Marita
Mathijsen de nederlandse vertaling van Master Humphrey's
Clock slecht in kan passen in het door haar voorgestelde zes
categorieën tijdschriften. Met de door haar gehanteerde de
finitie van 'tijdschrift' is het onmogelijk tijdschriften van
feuilletonromans af te bakenen. In dit geval is het extra inge
wikkeld omdat de aanvankelijke opzet een tijdschrift was.
(Zie: 'Concurrentie voor De Gids: Literaire tijdschriften
tussen 1835 en 1845', door Marita Mathijsen. In: DNE
12(1988), 49-66. De definitie van 'tijdschrift' is te vinden op
p. 51de problemen met de categorisering van De klok van
Meester Humphrey worden besproken op p. 64.)
60 2'e bericht 397, in Nieuwsblad voor den boekhandel
7(1840), no. 21 (21 mei 1840).
61 Zie respectievelijk het bericht van Boekhandel J.M. van 't
Haaf, in Nieuwsblad voor den boekhandel 7( 1840), no. 25 18
juni) en bericht 494 in Nieuwsblad voor den boekhandel no.
26, 25 juni 1840. Zie ook het 'Berigt' van uitgever Frijlink op
de omslag van de eerste maandelijkse aflevering van De klok
van Meester Humphrey.
62 Zie: Oliver Twist An annotated bibliography, door David
Paroissien (New York/London 1986), p. 14.
63 Voor de volledigheid volgt hier een overzicht van de an
dere data waarop de werken van Dickens ter vertaling zijn
aangeboden: Algemeen Handelsblad 28 junij 1838: op 26 ju-
nij aangeboden door H. Frijlink te Amsterdam: Nicholas
Nickleby, van Boz. Algemeen Handelsblad 2 augustus 1838:
op 30 julij aangeboden door H. Frijlink te Amsterdam:
Londoner Skizzen, door Boz. Humoristische Erzahlungen von
der Verfasser der Pickwickier. Dat Frijlink een duitse verta
ling aanbiedt wordt verklaard door de drukgeschiedenis van
de Schetsen. De eerste edities van de Sketches verschenen in
februari en december 1836, en werden al snel zeldzaam. De
rechten worden opgekocht door uitgever Chapman Hall,
die tussen november 1837 en juni 1839 een editie in maan
delijkse afleveringen opzet, dus weer als tijdschrift.
Waarschijnlijk heeft Frijlink geen engelse boek-editie kun
nen bemachtigen en daarom een duitse vertaling overlegd.
(Maar zie hierna, 17 september 1840.) (Zie: The first editions
of the writings of Charles Dickens. Their points and values. A bi
bliography, door John C. Eckel. (New York/London 1932)
pp. I I-16.) Algemeen Handelsblad 20 juni 1839: door H.
Frijlink te Amsterdam, op 17 junij 1839, aangeboden: The
posthumous Papers of the Pickwick Club &c 5 Tom. London
1837. Op 7 november 1839 wordt het vertaalrecht besten
digd wanneer Frijlink zes afgedrukte bladen van de Pickwick
Papers toont. Algemeen Handelsblad 16 april 1840: door H.
Frijlink te Amsterdam, op 9 april 1839, aangeboden: Master
Humprey's Clock, by Boz. With Illustrations. London 1840.
Algemeen Handelsblad 17 september 1840: door J.C. van
Kesteren te Amsterdam, op 16 september 1839 aangebo
den: Sketches, by C. Dickens (Boz).
64 In: Weekblad van het regt no. 462 (22 jan. 1844), p. 443.
50
