arbeiders. Die werkten liever in kleine werkplaatsen waar minder discipline heerste en meer
vrijheid bestond in de indeling van het werk. Daar bleef de mogelijkheid bestaan om een dag
dronken te zijn en thuis zijn roes uit te slapen. De rest van de week werd dan in werkdagen
van zestien of zeventien uur de achterstand weggewerkt. Een modern produktieproces, zoals
dat in een fabriek heerste, verdroeg zo'n werkhouding echter niet.
Toen George III in 1760 de nieuwe koning werd, vond zoals gebruikelijk een wisseling van de
wacht plaats. Oude machthebbers gingen en nieuwe kwamen. Deze laatsten maakten binnen de
kortste keren de regeringsperiode van George III tot een van de meest beruchte door een
stroom van schandalen. Oorlogen bleken altijd veel duurder dan waarop was gerekend. Een
almaar stijgende staatsschuld was een van de logische gevolgen. Dit was koren op de molen
van een nieuw fenomeen; de krant. Nieuws uit Londen was binnen twee dagen gedrukt en
verspreid in Liverpool. Nieuws dat zo vers is, valt nog te beïnvloeden en in ieder geval is het
de moeite waard om er met elkaar over van gedachte te wisselen.
In 1768 werd de eerste "Conversation Club" opgericht. Het politieke debat buiten de
regeringskamers was daarmee geboren. Voortaan moesten politici rekening houden met dat
ongrijpbare fenomeen dat de publieke opinie wordt genoemd.
Aan alle voorwaarden voor een botsing tussen het politieke establishment en zij die daar net
buiten vielen was dus voldaan. Het wachten was op degene die als eerste de moed had om het
lont in het kruidvat te steken.
Dat werd John Wilkes, een nouveau riche, die naast parlementslid ook kranteneigenaar was.
Als aardige bijkomstigheid valt nog te vermelden dat hij aan de universiteit van Leiden zijn
opleiding had gevolgd. Hij publiceerde voortijdig een speech van de koning en voorzag deze in
zijn krant van een scherp commentaar: "The king is only the first magistrate of his country
responsible to his people for the due exercise of the royal functions in the choice of ministers".
De reactie van de regering was voorspelbaar. Het werd een opeenstapeling van steeds grotere
blunders. Het begon met de arrestatie van Wilkes door middel van een "General Warrant", een
blanco arrestatiebevel. Zijn huis werd vervolgens leeggehaald om belastend materiaal te
vinden.
Wilkes kende echter zijn rechten en begon een proces tegen de staat, dat gelijk stond aan een
proces tegen de koning. De uitspraak was een overwinning voor Wilkes. De koning en zijn
ministers zonnen op wraak en Wilkes raakte prompt zijn parlementszetel kwijt.
De volgende stap kwam nadat in Wilkes' krant een voor die tijd obsceen gedicht verscheen:
Essay on women. Het leverde Wilkes een veroordeling op van tweeëntwintig maanden cel.
Hierna stelde hij zich met succes kandidaat voor een parlementszetel. Het parlement schorste
hem na zijn overwinning. Toen ontwikkelde er zich en bizar spel. Iedere keer als Wilkes werd
herkozen werd hij onmiddellijk door het parlement geschorst. Dat gebeurde in totaal drie keer.
Daarna besloot de regering in haar wanhoop de verkiezingsuitslag te vervalsen. Het resultaat
was een nieuwe rel en veel publiciteit. In "Wilkes and Liberty" werd de regering, maar nu in de
betekenis van koning, ministers en parlement, beschuldigd van tirannie. Wat was dat voor een
parlement dat zo aan de hand liep van een corrupte regering
- 18 -
