Herfst 2004 no. 50
de wet van vraag en aanbod.
Droogstoppel zegt van zichzelf, het
is de waarheid dat ik, die stipt op de
godsdienst ben, mijn zaken zie
vooruitgaan van jaar tot jaar, en
Busselinck Waterman [zijn
concurrenten van wie hij dan ook het
adres niet prijsgeeft], die om God noch
gebod geven, zullen knoeiers blijven
hun leven lang." Hij heeft ook een
grondige afkeer van dichters en
romanschrijvers, en volgt een levenstij]
die wordt gekenmerkt door een grote
mate van soberheid, ingetogenheid en
gebrek aan fantasie. Daarnaast is hij
buitengemeen hypokriet en
zelfingenomen, al vormt dat geen
onderdeel van de theorie van Weber.
Het heeft er alle schijn van dat
Multatuli als kunstenaar in de persoon
van Droogstoppel intuitief een relatie
verbeeldt tussen een bepaalde vorm
van religie en kapitalisme; een relatie
die pas veel later door onderzoekers
als Weber wetenschappelijk zal worden
onderbouwd.
Charles Dickens
Vinden we vergelijkbare types bij
Dickens? Laten we beginnen met Bleak
House, ons boek van het jaar. In dat
boek spelen ondernemers of
kooplieden geen centrale rol. Oom
Jarndyce is een rijk man maar hij lijkt
er niet voor hoeven te werken.
Hetzelfde geldt natuurlijk voor iemand
als Lord Dedlock die behalve over een
respectabele jicht ook over een groot
landgoed beschikt.
Er komt wel een heel streng gelovige
vrouw in dit boek voor. Miss Barbary,
maar zij is verre van vermogend, laat
staan ondernemend. Zij heeft zich
ontfermd over de hoofdpersoon en ik
figuur van het boek, Esther
Summerson. Esther is een wees en
weet niet dat Miss Barbary, die zij als
haar "godmother" beschouwt, eigenlijk
haar tante is, de zuster van Lady
Dedlock. Deze Miss Barbary komt
alleen in het begin van het boek ter
sprake en wordt daar getekend als
streng en gedisciplineerd. De Dickens
Index van Bentley, Slater en Burgis
noemt haar "a fiercely Calvinist", en
die typering lijkt mij juist, al vind ik die
woorden niet in het boek terug. Ze kan
haar zuster. Lady Dedlock, maar
moeilijk dg geboorte van dit onwettige
kind vergeven en Esther heeft daar
zwaar onder te lijden. Zij wordt groot
gebracht in een sfeer van "submission,
self-denial and diligent work", hetgeen
haar later wel in staat stelt op een
uitstekende manier leiding te geven
aan de huishouding van haar
weldoener Jarndyce.
Het leven van Esther neemt op haar
veertiende levensjaar een dramatische
wending. Bij de vaste Bijbellezing
s'avonds leest Esther haar peet voor
uit Johannes 8. Dat is het hoofdstuk
waarin een overspelige vrouw voor
Jezus wordt gebracht en Jezus dat
vlammende woord spreekt: als iemand
van jullie zonder zonden is, mag hij de
eerste steen op haar werpen. Bij het
horen van die woorden stort Miss
Barbary met een rauwe kreet ter aarde
om kort daarna te sterven. Dickens wil
waarschijnlijk het gebrek aan
vergevingsgezindheid van deze strenge
vrouw hekelen. Ik kom op dat aspect
straks nog terug. Maar voor het
overige is deze scene heel
onbevredigend. Waarom wordt Miss
18
The Dutch Dickensian Volume XXIV
