Najaar 2005 no. 54
women are dots, or dolls, and when he attempts to
change the construction, he turn us into Lady
Macbeths"8Zelfs dan blijft onze onderzoeksvraag
nog overeind, door te kijken of er in die platte
beeld voor en na 1857 veranderingen optraden.
Bij de jonge vrouwen die zijn voorbestemd om tot
heldin van het verhaal voor 1857 uit te groeien
blijft één kenmerk duidelijk in onze herinnering.
Het zijn onschuldige meisjes die hun leven wijden
aan de verzorging van een oud familie lid (bij
voorkeur een vader) of zich op de huishouding van
een geliefde broer storten. Als ze uiteindelijk in de
echt treden gebeurt dat zonder dat ze zich daar
ook maar één moment voor hebben ingespannen.
Het zijn de jonge mannen die het initiatief namen
tot de toenadering. De meisjes zijn te onschuldig
om ook maar te kunnen vermoeden wat er zich in
het hoofden van hun aanbidders afspeelt. De
jonge dames van het tweede garnituur zijn te
beklagen. Hun lot is het om naast hun schoonheid
ook heel dom te zijn of zich door hun moeders te
laten uithuwelijken aan wat op het eerste gezicht
welgestelde jonge mannen zijn. Wij, de lezers
vermoeden dan al dat er behalve hun slechte
karakter nog meer is dat niet deugt. Een
uitgesproken vreselijk lot staat lelijke jonge dames
te wachten. Zij weten ten eerste zelf niet hoe lelijk
ze zijn, gedragen zich daarom ook dom en
onaangenaam. Zij worden daarom bij voorkeur
belachelijk gemaakt en het is hun verdiende loon
dat het slecht met ze afloopt. Aan de oudere
dames, hetzij getrouwd, weduwe of vrijgezel
besteden we hier geen aandacht.
In de hele eerste lijst is er sprake van één echte
uitzondering. Dat is Nancy uit Oliver Twist. Zij is
tegelijkertijd een engel en een gevallen vrouw. Een
combinatie die voor een Victoriaanse lezer wel
heel pikant geweest moet zijn. Het moest dus wel
slecht met haar aflopen zodat het wereldbeeld van
die tijd intact blijft. Ik gebruik de wat kromme
term echte uitzondering hierboven omdat we
gelukkig bij Dickens ook momenten tegen komen
waarin jonge vrouwen, zij het slechts tijdelijk of in
een paar zinnen meer dan alleen maar een
karikatuur blijken te zijn. Een voorbeeld dat mooi
aansluit bij ons book of study voor dit jaar is het
kind-vrouwtje Dora. Ze gedraagt zich voor het
grootste deel in het verhaal als een kind in het
lichaam van een volwassene. Dickens beschrijft
haar, hoewel voor mij ongeloofwaardig heel
consistent, behalve één moment waarop het lijkt
alsof ze plotseling het licht ziet en beseft dat ze de
rol van een karikatuur speelt. Slater citeert in zijn
boek9 het stuk waarbij Dora na haar eerste
kennismaking met Agnes zich plotseling afvraagt
waarom David verliefd op haar is geworden terwijl
hij zo'n ideale vrouw als Agnes vanaf zijn jeugd in
zijn buurt had.
De jonge vrouwen in de boeken na 1858 worden
door de critici als meer realistische personages
gekenmerkt. Het ligt dan, met de kennis die zij nu
over Dickens' relatie met Ellen hebben, voor de
hand dat zij geneigd zijn deze relatie als een of
zelfs dé oorzaak aan te wijzen.
Slater beweert zelfs dat Dickens bij de beschrijving
van Lucie Manette's gezicht waarschijnlijk het
beeld van Ellen in gedachte moet hebben gehad.
Hij vergeleek de volgende beschrijving uit A Tale of
Two Cities met een foto van haar:
"A forehead with a singular capacity (remembering
how young and smooth it was), of ligting and
knitting itself into an expression that was not quite
one of perplexity, or wonder, or alarm, or merely of
bright fixed attention though it included all the four
expressions"10.
Er zullen ongetwijfeld mensen zijn die zich een
gezicht zo goed voor de geest kunnen halen dat ze
dit beeld nauwkeurig in woorden kunnen vatten,
maar zelfs met een foto van Ellen ernaast zegt
deze beschrijving mij niet veel.
Als Ellen de oorzaak is, welk deel van Ellen's
karakter heeft dan voor de inspiratie bij Dickens
gezorgd? De dames Estella en Bella zijn niet
bepaald sympathiek te noemen. De verhalen
munten ook niet uit in vrolijkheid. Het kan
natuurlijk zijn dat hij in deze periode doorkreeg
dat vrouwen ook complexe persoonlijkheden
waren, maar daar moet hij tijdens zijn huwelijk en
het opvoeden van zijn dochters en de
aanwezigheid van eerst Mary en later Georgina
Hogarth in zijn huis toch ook achter zijn gekomen?
De namen van zijn heldinnen bieden mij geen
houvast op Helena Landless na. Persoonlijk vind ik
haar de meest realistisch beschreven jonge vrouw.
Helaas is het boek niet af waardoor deze
uitspraak slechts een beperkte waarde heeft.
Een argument dat ik nergens ben tegen gekomen,
maar wat naar mijn smaak zeker heeft bijgedragen
aan de ontwikkeling van de vrouwelijke
personages bij Dickens is de factor tijd. Laten we
niet vergeten dat Dickens zijn boeken in een
tijdspanne van ruim 25 jaar heeft geschreven. Een
periode waarin de Victoriaanse samenleving zich
misschien niet zo snel als de onze ontwikkelde,
maar toch bepaald niet stil heeft gestaan. We
moeten de neiging bestrijden, om naarmate we
verder terug in het verleden kijken, tijdvakken
samen te trekken. Mocht het rond 1840 nog volop
mode zijn om vrouwen in de middenklasse als
volstrekt onmondige kinderen te behandelen, is
het dan 25 jaar later nog steeds zo? Voor waarden
en normen geldt nu eenmaal dat die zich
8. Anna Maria Hall, A woman's Story, 1857
9. Slater biz. 249
10. Slater biz. 210-211
2
2
The Dutch Dickensian Volume XXV
