Voorjaar 2008 no.63
The Dutch Dickensian Volume XXVin 12
De aankondiging alleen al brengt de
kinderen in verwarring. Wie is die meneer
Dickens? Ze zijn nooit een andere blanke op
het eiland tegengekomen. Het blijkt een boek
waaruit Mr. Watts voorleest, Great
Expectations, en Watts legt de kinderen uit dat
het de grootste roman is van de grootste
Engelse schrijver uit de negentiende eeuw,
Charles Dickens. Hij belooft elke dag een
hoofdstuk voor te lezen en begint. "Hij bleef
lezen en wij bleven luisteren. Het duurde even
voordat hij stopte, maar toen hij eindelijk van
het boek opkeek zaten we als aan de grond
genageld door de stilte. De woordenstroom was
tot stilstand gekomen. Langzaam hervonden
we ons lichaam en ons leven" (pag. 29).
De hoofdpersoon is een meisje Matilda
en het boek is in de ik-vorm geschreven. Haar
vader is na een ruzie vertrokken op zoek naar
werk elders. Alleen met haar moeder praat ze 's
nachts liggend op de vloer van hun hut over
Pip. Haar moeder volgt die verhalen met arg
waan. Ze keurt het af dat Pip uit de keuken van
zijn zuster steelt om een weggelopen dwangar
beider eten te geven en vindt dat Mr. Watts de
kinderen betere manieren moet leren. Zoals
Mr. Watts zweert bij Great Expectations, zo
vereert de moeder de Bijbel. Het is het ene
goede boek tegenover het andere, de zelfbe
noemde onderwijzer tegenover de wantrou
wende moeder. Matilda's moeder is boos, als
blijkt dat Matilda alle namen kent uit Great
Expectations, maar niet die van haar overleden
familieleden, ook niet die van de vissen en de
vogels op het eiland. In de confrontaties met de
moeder is Mr. Watts voorkomend en minzaam.
Hij nodigt haar uit in zijn klas om daar haar
eigen, heel andere verhaal te vertellen. In dis
cussie met haar vraagt hij, of Pip en de duivel
zich niet in dezelfde positie bevinden, namelijk
die van de verbeelde werkelijkheid.
Matilda gaat zich steeds meer met Pip
identificeren. Haar vader was vertrokken toen
ze elf was en ze bewaart aan hem slechts een
vage herinnering. Ze probeert zich uit kleine
dingen haar vader weer in herinnering te roe
pen zoals Pip uit de vorm van de letters op de
grafsteen afleidt dat zijn vader een vierkante,
forse, donkere man moet zijn geweest met
zwart krulhaar. Ze merkt dat ze deel wordt van
het verhaal, niet aantoonbaar, in een bepaalde
rol, maar ze was er wel. "Ik kende die blanke
wees en de kleine, breekbare ruimte die hij wist
te scheppen tussen die vreselijke zuster van
hem en de beminnelijke Joe Gargery, want die
zelfde ruimte ontstond er tussen meneer Watts
en mijn moeder. En ik wist dat ik tussen die
twee zou moeten kiezen." Later in het verhaal,
als ze Miss Havisham leert kennen met haar
ongelukkige verleden, ziet ze haar moeder niet
meer als Pips zuster, maar als Miss Havisham,
verlaten door haar man. "Ik had het gevoel dat
mama in een vergelijkbaar ogenblik gevangen
zat" (pag. 65).
Soldaten overvallen het dorp. Ze zoeken
Pip, omdat zij denken dat hij een opstandeling
is. Mr. Watts legt rustig uit dat Pip een verzin
sel is, een personage uit een boek, maar als ze
in het schoollokaal het boek zoeken is het weg,
verdwenen. Later blijkt dat de moeder van
Matilda het heeft meegenomen en verstopt om
de verderfelijke invloed van het boek tegen te
gaan. Ze wilde afrekenen met Pip en die godde
loze Mr. Watts, die een verzonnen persoon in
het hoofd van haar dochter dezelfde status gaf
als haar bloedverwanten. De soldaten verbran
den vervolgens alle bezittingen van de dorpe
lingen, inclusief de Bijbel van de moeder, maar
de ironie wil dat het door de moeder verborgen
boek van Dickens behouden blijft.
Na deze overval gaat het schooltje toch
weer open. Mr. Watts vertelt de kinderen dat
de soldaten wel alle bezittingen hebben
geroofd, "maar hoe zwaar deze verliezen ook
mogen lijken, ze maken ons bewust van datge
ne wat niemand kan afpakken, te weten ons
denkvermogen en onze fantasie." Hij moet ver
volgens uitleg
gen wat fantasie
is, zoals hij
zoveel moeilijke
woorden moet
uitleggen aan
zijn eenvoudige
leerlingen.
Prachtig bij
voorbeeld, hoe
Mr. Watts de
kinderen van dit tropische eiland probeert uit
te leggen wat een "berijpte ochtend" is. Mr.
Watts heeft de kinderen het hele boek voorge
lezen en probeert nu met hun hulp het verhaal
