Zomer 2009 no. 67
The Dutch Dickensian Volume XXIX
60
met een objectieve werkelijkheid moest je al
helemaal niet aankomen. Men was weer terug
bij Freud die gezegd zou hebben Komt elke
wetenschap uiteindelijk niet neer op een soort
mythologie?" De neuzen waren dus honderd
tachtig graden gedraaid. In plaats van graven
naar diepere lagen had men nu alleen de tekst
waar men het mee moest doen. Objectief
gezien was geen enkele theorie meer waard
dan een andere, behalve dat het met ene theo
rie gemakkelijker was om zaken uit te leggen
dan met een andere. Dat hield vervolgens
meer verband met intimidatie en sociale con
trole dan met de waarheid. Het ultieme relati
visme ligt zo wel direct om de hoek en dat is
een situatie die misschien in theorie nog wel
aardig is, maar in de praktijk heel vervelende
gevolgen kan hebben.
Evolutionaire kritiek.
Wat te denken van de vol
gende opmerking gemaakt
door Joseph Carroll?
"Mensen die zulke kriti
sche uitspraken doen over
de wetenschap laten wel
hun kinderen inenten en
gebruiken antibiotica en
gaan gewoon naar de
tandarts. Hoe verhoudt zich dat met wat zij
in hun boeken schrijven?" Er mag dan geen
absolute waarheid bestaan, de moderne
wetenschap erkent dat ook, maar al jagende
op een compleet begrip komt ze echter wel
met een gedeeltelijk succes. Bij het schrijven
van deze zin schoot mij de opmerking van een
oud-collega te binnen, die met jaren ervaring
in het middelbaar onderwijs mij als jong
docent leerde: "Tel niet het resultaat, doch het
doel alleen."
Die Joseph Carroll is één van de grondleggers
van de evolutionaire literatuurkritiek. Deze
kritische beweging verschilt misschien wel het
meest van de post-structuralisten door vast te
houden aan de stelling dat de wetenschappe
lijke methode afwijkt van andere vormen van
menselijk denken. Vooral in de nadruk die
daar gelegd wordt op het opstellen van falsifi-
ceerbare hypothesen. De mens heeft volgens
hem wel degelijk de mogelijkheid om kennis
te vergaren van een wereld die buiten de taal
kundige of culturele gebruiken ligt.
Na deze lange, naar mijns inziens noodzakelij
ke beschrijving van de filosofieën in het land
der literatuurkritiek kunnen we nu gaan kij
ken waar de evolutionaire of darwinistische
(literatuur)kritiek voor staat.
Zij beginnen met de constatering dat waar je
op de wereld met mensen te maken hebt je in
het algemeen kunt vaststellen dat de mens gek
is op "verhalen vertellen". Rond het kamp
vuur, voor het slapen gaan, voor de beeldbuis
of in het theater, men lust er wel pap van.
De vraag is nu: waarom?
Voor literaire Darwinisten is de mens eerst en
vooral een biologisch wezen. Cultuur, waaron
der literatuur, is onmogelijk zonder het
bestaan van dit biologische wezen. Als evoluti
onair bioloog is Carroll er van overtuigd dat
om als soort te overleven het er in essentie om
gaat dat onze voorouders steeds de juiste keu
zes moeten hebben gemaakt om ons als soort
te laten overleven. Veel van die keuzes draai
den om het fysiek overleven, maar om dat
goed te kunnen was het ook nodig dat de
familie en de stam zo goed mogelijk als sociale
eenheid functioneerden.
Als de mens alleen zou worden gefascineerd
door feiten en echt gebeurde verhalen uit een
reële wereld dan zou er geen fantasie bestaan.
Het nut zou in dat geval hebben gezegevierd.
Evolutionair is dat echter niet het geval. Er
zijn maar weinig mensen die een afkeer heb
ben van verbeelding en fantasie. De
Gradgrinds op deze wereld zijn met een kaars
je te zoeken. Integendeel de meeste mensen
genieten, zoals hierboven al vermeld, van fic
tie.
Binnen de school van de literaire Darwinisten
wordt dit verklaard door er op te wijzen dat er
juist een veel grotere kans op overleven is bij
hen die in staat zijn te fantaseren over "als
wat". Zij kunnen in hun verbeelding oplossin
gen voor problemen bedenken die zich in wer
kelijkheid misschien nooit of in een later sta
dium voor zullen doen. Zij zijn voorbereid op
het onverwachte en vergroten daarmee hun
kans op overleven. Fantasie, verbeelding en
literatuur zijn dus bij uitstek middelen om de
soort te laten voortbestaan. Literatuur is dus
nuttig!
