WEEKBLAD
van
1862.
Vrijdag, 25 Mei.
Verschillende Polders.
A A N LANDBOUW, GEMEENTE- EN POLDER-BELANGEN GEWIJD.
Abonnementen
Derde J aar gang
HoofdredacteurC. E. DE CLERCQ.
DE VOORUITGANG
HAARUMRMEER,
worden aangenomen bij de Boekhandelaars
C. M. VAN GOGH. Leidschestraat, te Amsterdam,
J. J. VAN BREDERODE,Haarlem,
bij den Heer BRIEVENGAARDER te Ilaarlemmermeer
en verder bij alle soliede
BOEKHANDELAREN en POSTDIRECTEUREN
in het Rijk.
De Pelts is f 6,in het J aar. Elke 3 Maanden wordt over f 1,50 beschikt. Advertentien van 15 regels 50 Cts.elke regel meer 10 Cts.,
behalve 35 Cents Zegelregt bij elke plaatsing. Alle Toezendingen moeten franco geschieden aan den Hoofdredacteur, te Amsterdam,
OP
SCHIEBMONNIKOOG,
DOOR
A. H. VAN DER BOON MESCH.
De raeeste lezers zullen Schiermonnikoog wel nim-
mer bezocht en alleen den naam op eene kaart van
ons vaderland gezien hebben. Intusschen is het een
onzer belangrijkste eilanden, waarvan de waarde in-
zonderheid is verhoogd door hetgeen daarop in de
beide laatste jaren lieeft plaats gehaden dat in alle
opzigten verdient vermeld te worden.
Dit eiland, in de Noordzee gelegen, tusschen de
eilanden Ameland en Bottum, op eenen afstand van
1 J/2 uur van de Friesche kust, en van 3 uren van
de Groningsche kust, is eene der grietenijen van de
provincie Frieslanden maakt een deel uit van het
arrondissement Leeuwarden en van hetkanton Dokkum.
Het wordt begrensd ten noorden door de Noordzee
ten oosten door de Lauwerzeeten zuiden door de
Wadden en ten westen door het Groningerdiepdat
door het Friesche Gattusschen Frieslauds kust en
Schiermonnikoog, zijn water in de Noordzee uitgiet.
Wij zullen ons hier niet verdiepen in den oor-
sprong van den naam Schiermonnikoog, en alzoo niet
beslissen, of het eiland dien naam verschuldigd is
aan eene orde van monnikken, die het onder zijne
bezitters telde, dan of het vroeger naar Monicoga
Monnikoog, (het oog of eiland der monnikken), het
toevoegsel Schier of Scheer ontvangen heeft naar de
kleeding der bezitters, of naar de twisten tusschen
de Schieringers en Yetkoopers. Het eiland heeft eene
oppervlakte van bijna 1088 bunders, volgens som-
migen eene lengte van 3 en eene breedte van 1 uur.
Het was vroeger grooter, daar door stormen en hooge
vloeden, zoo als die van Kersnacht 1717 en van
1 January 1720, een gedeelte grond door het zee-
water werd verzwolgenzoodat eenige duinen werden
bedolven, de zuidelijk gelegen haven, de Wiel, ver-
dween, en de huizen afgebroken en meer oostwaarts
geplaatst moesten wordenen van de 4 bestaande
buurtschappen, Dompen en een gedeelte van Ooster-
buren verdwenen. Inzonderheid aan den Zuid-Weste-
lijken kant van het eiland nam de grond telkens af.
De storm en watervloed van November 1824 en van
B February 182 5 teisterden het eiland geweldig,
zoodat de dijken het zeewater niet langer konden
keeren, een gedeelte der duinen weggeslagen werd,
de landen door duinzand bedolven en vele woningen
verwoest werden.
Door deze vroegere en latere verwoestingen, door
het door storm opgezette zeewater aangerigt, werd
de vrees geregtvaardigddat Schiermonnikoog weldra
onbewoonbaar en van lieverlede een buit der zee
worden zou. Doch boven gedachten en zonder eenige
menschelijke hulp bragt de zee, als ter vergoeding
van de door haar aangerigte schade, hulp en zeker-
heid aan, en maakte de regtmatige vrees ijdel. Aan
het westelijk gedeelte van het eiland toch is eene
zandbank gevormd van eene zeer aanmerkelijke uit-
gestrektheiddie zich tot in het Friesche Gat uit-
strekt en de Noorman genoemd wordt. Deze bank
breekt de kracht van den stroom en verdedigt het
eiland tegen den vernielenden invloed van het zee-
water, en door deze opmerkelijke natuurlijke voorzie-
ning is deze plek gronds voor Nederland bewaard.
Voor 1720 was er op Schiermonnikoog geen regel-
matig dorp, maar waren de huizen onregelmatig ge
plaatst, terwijl er thans vijf buurten bestaan, bewoond
door nagenoeg 1000 inwoners. Inzonderheid is Oos-
terburen uitgebreid; het bestaat uit twee rijen huizen
en de Westerstraat bezit de aanzienlijkste.
Schiermonnikoog bezit eene uitmuntend ingerigte
en ruime kerk voor de Hervormde godsdienstin
1762 gebouwd, daar de kerk in 1600 gestieht eene
eeuw later, om de verstuiving der duinen is afge
broken, en de tweede kerk in 1715 in gebruik ge-
nomenin 1760 door het zeewater werd gesloopt.
In de kerk heeft men onder anderen den grafkelder
en de wapenborden van het adellijk geslacht Stac-
houwer, waarvan sommige leden de heeren waren
van het eiland. Het buitengoed Duinenburg, dat thans
de pastorie iseen gebouw van de Noord- en Zuid-
Ilollandsche Reddingmaatschappij, de Burg, een aan-
zienlijk heerenhuis, een gebouw voor de verpleging
der armen, een werkhuis, waarin inzonderheid hen-
nipgaren gesponnen wordt, een schoolgebouwhet
landspakhuishet regthuiseen logementtwee
vuurtorens met lichten van de 2de klasse en een
koornmolenbehooren onder de voornaamste gebou-
wen van het eiland. De huizendie men tot twee
soorten zou kunnen brengen, van meer en van min
der vermogenden, zijn elk in zijne soort, van den-
zelfden bouvvtrant en bezitten deugdelijk zoet water
in hunne niet zeer diepe putten.
Onder de ingezetenen van Schiermonnikoog, waar
van een groot gedeelte zich aan de scheepvaart
toewijdt, zijn zeer veel koopvaardijkapiteins en stuur-
lieden, zoowel voor de zoogenaamde kleine vaart op
Engeland, Frankrijk, Hamburg, de Oostzee, als de
groote vaarteen ander deel der ingezetenen zijn
landbouwersdoch inzonderheid om daardoor in eigen
behoeften en in die hunner medeingezetenen te voor-
zien. Van velen is de kleeding de gewone Friesche,
en worden de Schiermonnikoogers door velen geprezen
om onderscheidene deugden, het gedurig reizen van
velen en het in aanraking komen met vele vreemde-
lingen hebben op de beschaving van dit gedeelte der
inwoners eenen gunstigen invloed geoefend. De taal
is eigenaardig en komt, volgens sommigen, meer
overeen met het Deenschdan met het Boerenfriesch
doch met een' Nederlandschen vreemdeling spreken zij
verstaanbaar Nederduitsch. Het brood is er uitste-
kend, en in de overige benoodigdheden en weelde
van het leven wordt er ruim en gemakkelijk voorzien.
Schiermonnikoog is in 1638 tot eene vrije heerlijk-
heid verheven, en door de staten van Friesland, met
deszelfs landen, civiele criminele jurisdictie, imposi
tion en zeeregten, voor/ 18,151 in vollen eigendom
overgedragen aan Johan Stachouwer, heer van
Kijsbergen, St. Anna en Isselieten; doch in 1761
was de waarde dezer bezitting reeds tot/ 89,000
gestegenwaarvoor het aan een erfgenaam werd toe-
bedeeld. (1)
(1) Men kan over dit eiland raadplegen Tegenwoordige Staat
van Friesland, Vaderlandsch Woordenboek van J. Kok, dl.
26, biz. 267 en Het eiland Schiermonnikoog en zijn bewoners,
geschetst door F. Allan. Met eene kaart. Amsterdam, Wey-
lingh en van der Haart 1856; in dit laatste boekje vindt
men drie Scbiermonnikoogsche dichtstukjes.
worn tab
Op den 18 Augustus 1858 i3, bij eene openbgre
verkooping, Schiermonnikoog gekocht door den heer
mr. J. C. Banck te Amsterdam, voor ruim100,00().
Genoemde heer bevond den toestand van het eiland,
voor wat den landbouw betreftzeer verwaarloosd
en evenwel bedroeg de opbrengst ongeveer 4 pet.
Het eiland wordt thans, behalve zijne aanzienlijke
aanwassenop 1000 bunders berekend, waarvan
ongeveer 600 bunders duingrond en 400 bunders
groenland; en de grootste geldelijke opbrengst be-
stond dan ook uit de weidegelden der algemeene
weide. Ongeveer 200 bunders toch van het beste
land aan de oostzijde van het eiland werden tot eene
algemeene weide gebruikt; de opbrengst hiervan be
droeg/ 1800, en hierop graasden ongeveer 180 stuks
vee, koeijen, kalveren en eenige paarden.
Het bleek den nieuwen heer spoedig, dat in deze
algemeene weide eene der voornaamste oorzaken te
zoeken was van den achteruitgang van den landbouw;
het houden toch van vee voor eigen behoeften was
enkel sleur, en daaraan werd de noodige zorg niet
besteed en het kon op die wijze geen voordeel op-
leveren. Ofschoon het eiland door deskundigen voor
de schapenfokkerij zeer geschikt gerekend werd, hield
men er slechts enkele schapen, van Friesch ras, om
die te melken, doch zij werden stiefmoederlijk behan-
delden moesten in de nabijheid van het huisaan
eeu touw gebondende kost zoekenterwijl aan de
jonge lammeren geene waarde gehecht werden deze
werden na de geboorte terstond geslagt of voor spot-
prijzen verkocht. De heer Banck kwam dan ook
spoedig tot het besluit, die gemeene weide op te
heffendoch in de eerste plaats achtte hij eene be-
dijking noodzakelijk, en als den eenigen deugdelijken
grondslag van zijne verdere verbeteringen in den
landbouw.
Ofschoon deze bedijking van algemeen en van ge-
westelijk belang mogt gerekend worden heeft evenwel
noch het rijk, noch het gewest, daarvoor eenige gel
delijke bijdrage verstrekt, en zijn de kosten daarvan
alleen gedragen door den heer Banck. Bij de open-
bare aanbesteding werd het leggen van den dijk aan
genomen door den heer A. Yisser Az.te Sliedrecht,
voor eene som van ruim 81,000. Deze dijk is ruim
5000 Ned. ellen lang. Dit belangrijk werk werd in
het voorjaar van 1860 begonnen en was in het najaar
voltooid. Op den 19 September werd het feest der
inwijding gevierd, dat door den commissaris des
Koningseene c'ommissie uit Gedeputeerde Staten
den hoofdingenieur van den waterstaat en andere
genoodigden werd bijgewoonden volgens het verslag
in de dagbladen werden ook aan de ingezetenen van
Schiermonnikoog twee dagen van algemeene en daar
onbekende feestviering geschonken. Zagen de goede
eilanders reeds vreemd op bij de ongehoorde verschij-
ning van militaire magt, van een corps muziekanten,
en van zoo veel groote heerenzij zouden later nog
meer en langer verbaasd staan bij het aanschouwen
van den vooruitgang en de verbeteringen in het land-
bouwkundig bedrijf.
De waarde van dezen dijk, bestemd om het bouw-
en weiland bij hooge vloeden voor de instorting van
het zeewater te beveiligen, is nog vermeerderd, door
daarin eene uitwateringssluis te brengenten einde
het overtollig boezemwater te kunnen lozenen het
binnendringen van het buitenwater te beletten.
Een ander middel ter verbetering van den land-
