158
is
De aardappelen zijn zeer verschillend bier zeer goed zonder
eene enkele zieke, daar weder zeer slecht, doorgeschoten
ziek en op vele plaatsen yerrot ten gevolge van overstroo-
ming der beeken, veroorzaakt door de ellendige waterlossin-
gen op het lagere gedeelte der Veluwe.
De herfstspurrie gaf even als de naweiden eene ruime vee-
voedering in het najaar; de knollen zijn ecbter ten gevolge
der vele regens bij de zaaijing (10 Aug.) mislukt en zullen
een vroeg gebruik van het duur gekochte hooi noodzakelijk
maken.
Zoo ongemerkt tot de graspolders langs de Zuiderzee ge-
naderd, kan ik mededeelen dat men in den nazomer beter
te regt kon om hooi te koopen dan in het voorjaar. De
tweede snede der maten of uitervvaarden gaf eene groote op
brengst en is dat hooidank zij het drooge wederuitne-
nemend gewonnen. Indien het land binnen in den Bun-
schoter polder niet onder water had gestaanen de boeren
daardoor midden in den zomer genoodzaakt waren gevveest
hun vee op stal te zettenhad men ook daar nog veel goed
hooi kunnen winnen van kampen die voorgeweid waren. In
de naburige Nijkerker Mheen of polder, alwaar een wind-
watermolen is, zag men vee grazen in plaats van eenden zwem-
menzooals in den Bunschoter polder. Heeds vroeger zeiden
wjj dat dit land voor eenige jaren door eenen straatweg aan
Enropa verbonden is. Nog lang echter zal het dureneer
men daar begint te begrijpen, er nog andere middelen be-
staan, dan een lage stand der zee, om het water uit den
polder te loozenwant men heeft daar eigenaardige denkbeel-
den omtrent de staathuishoudkunde. Nieuwe rijkdom wordt
geboren, door inwerking van arbeid en natuurkrachten op
kapitaal, zooals bekend is. Nieuwe rijkdom, daarvan houdt
men zeer veel in die streekmaar van genoemde twee facto-
rengebruikt men liefst zoo min mogelijk den arbeid en zoo
veel men kan en niet kan de natuurkrachten. 'tis niet alleen
met de waterlossingmaar ook met de bewerking van het
hooi het gevalen wordt er werkelijk goed droog hooi ge
wonnen dan heeft men dat stellig niet aan de goede en vele
bewerking te dankenmaar speelt ook hier de natuurkracht
de hoofdrol. In dien uitgestrekten polder telt men de jaar-
lijksche schade van het water niet bij honderden, maar bij
duizenden guldens.
Omtrent de veeprijzen kan ik niets mededeelendaar de
markten overal geschorst zijn. Iedere gemeente heeft zijne
meer of minder doelraatige verordeuingen omtrent veeziekten
met zijne keurmeestersdie veel of weinig, of in 't geheel
geen verstand van vee of ziek vee hebben. Nu schreeuwt men
overal om veeartsen en begint het verkeerde van gepatenteerde
empirici in te zienmaar het zijn stemmen in de woestijn,
want geen enkele veearts is thans beschikbaar.
Dingsdag 26 September is aan de Klomp, station Veenen-
daal, eene bijeenkomst van de Burgemeesters der omringende
gemeenten gehoudenom eenige gelijkvormigheid in de ver-
schillende verordeningen te verkrijgenvooral wat inter-com-
munale belangen betreft. Aangezien in alle verordeningen de
in- en doorvoer niet toegestaan isdan met eene gezond-
verklaring van de plaats der herkomst, keuring enz.heeft
men ten opzigte der landbouwersdie op de grenzen der
gemeente wonen en in beide gemeenten hunne landerijen hebben
bepaald.dat die landbouwers hun vee ter weide, over de gren
zen kunnen brengenindien zij van een doorloopend toe-
stemmings-biljet van beide burgemeesters voorzien zijn, tot
zoolang de beide gemeenten vrij van besmetting zijn. Men
houde hierbij in het oog, dat op de Yeluwe het vee des
nackts op stal is, en over dag 1 of 2 malen naar de weide
gedreven wordt.
Verder is bepaald, dat indien de ziekte op eene boerderij
uitbreekt, het zieke en verdachte vee dadelijk afgezonderd
moet worden en rondom de plaatswaar zich het overige
vee beviudt, een kring van minstens 250 ellen moet getrok-
kcn worden.
Overal waar die kring doorsneden wordt, plaatst men borden,
met de woorden Yeepest, en mag geen vee dien kring in-, uit-
of doorgevoerd worden. In de nabijheid van de grenzen der
gemeente, wordt die kring ook op het grondgebied der nabu
rige gemeente doorgetrokken.
In enkele verordeningen treft men nog de volgende bepa-
lingen aan Zonder voorafgaande toestemming der veehouders
mogen geene kooplieden de stallen binnentreden. Alleen
langs straat en grindwegenna zonsopgang tot zonsondergang
is het vervoer van vee, mits niet afkomstig uit Zuid-Holland
of Utrecht, toegestaan. Het slagtvee moet nog afzonderlijk
gekeurd wordenafgemaakt vee moet gedragen of gereden
maar niet over den grond gesleept, en moet zeer diep begraven
worden. Het brengen of plaatsen van vee op openbare plaat
sen is strafbaar, enz. enz. Gelukkig dat al deze maatregelen
slechts voorzorgen zijn, en wij tot dusverre van de veepest
verschoond zijn gebleven.
De varkensziekte rigt groote verwoesting aan. Het voe-
deren van zout schijnt een goed voorbehoedmiddel te zijn,
en heeft men ook vele varkens behoudendoor ze, zoodra
de ziekte zich vertoonde, aanhoudend eenige uren met zeep-
water te borstelen. Ook heeft een geneeskundigenaar men
verhaalt, een uitmuntend geneesmiddel ter verkoop gedepo-
neerdin een winkel te Scherpenzeelbij Barend Kuiperg,
wanrdoor het leven van vele varkens reeds gered zoude zijn.
Meer kan ik u daarvan niet mededeelen.
Dingsdag 3 October 1.1. is te Arnhem eene vergadering
gehouden der bekende Commissie uit de Geldersche Maat-
schappij van Landbouwbetreffende het latidbouw-onderwijs
vraarvan alle leden tegenwoordig waren. Dezen keer betrof
het niet zoozeer om het lager onderwijs dienstbaar te maken
aan het landbouw-onderwijsdan wel het middelbaar onder
wijs door de oprigting eener zoogenaamde provinciale land-
bouwschool. De voorzitter, de heer Staringdie het plan
ontworpen had, hetgeen in zijne Almanak voor 1866 gevon-
den zal wordenstelt het plan der provinciale landbouw-
school voor, geheel wat de vakken van onderwijs betreft in
den geest zoo als destijds een plan door het bestuur der
Groninger school aan den Minister was ingezonden. Het be
treft eene kostschoolwaar zoons van gegoede landbouwers
van hun 13de17de jaar zouden doorbrengen, en, nevens
de andere kundigheden die tot eene goede opvoeding ver-
eischt worden ook onderwijs in den landbouw en de hulp-
wetenschappen zouden ontvangen hetzij tot voorbereidend
onderwijs voor eene hoogere landbouwschool, hetzij om bij
het verlaten der school hunne verkregene kundigheden in de
praktijk toe te passen. Zij zouden dan op eene boerderij
te midden van het landbouwbedrijf wonen en, ware het mo
gelijk die boerderij in de nabijheid eener hoogere burger-
school te verkrijgenalsdan van de lessen der burgerschool
gebruik te maken. Behalve de kosten van oprigting, die in
het plan niet genoemd waren, zouden de jaarlijksche kosten
van onderwijs 9900 bedragen terwijl men rekende dat de
uitgaven der boerderij door hare opbrengsten zouden gedekt
worden.
Zonder dit laatste toe te stemmen, kon de Commissie het
plan ook wegens de financieele moeijelijkheden niet aldus voor-
stellen, daar, indien men de opbrengst der collegiegelden na
aftrek van het kostgeld op 1500 stelt, zoo als het plan
opgeeft, n. 1. 30 leerlingen a 50, dan is er altijd nog een
jaarlijkscb deficit van meer dan /8000, hetgeen waarschijn-
lijk niet door de Staten van Gelderland en de Maatschappij
van Landbouw zal bijgepast worden.
Er werd besloten, aan de hoofd-afdeeling voor te stellen
om zich met de provincie Overijssel te trachten te vereeni-
genom van de gewestelijke besturen der beide provincien
eene subsidie te verkrijgen tot oprigting eener zoodanige pro
vinciale landbouwschool, waarbij een-derde der kosten als
subsidie van het rijk zoude aangevraagd worden. Men had
de nabijheid van Deventer als het geschiktste punt voor de
oprigting van zoodanige school op het oog met de hoop de
benoodigde gronden tegen billijke pacht van de stad te kun
nen huren.
De voorzitter der subkommissie wegens den veetyphus, G.
J. Ilengeveld, heeft den minister van binnenlandsche zaken
een rapport ingediend aangaande de werkzaamheden der kom-
missie, hetwelk heden in de Slaais-Courant geplaatst is. Het
behelst1°. Opgave van den toestand der ziekte. De kommissie
zegt daarin dat het moeijelijk is dien door getallen en sta-
tistiek mede te deelen. Eerst dan, wanneer de burgemeesters
hunne nieuwe ziektegevallen alien aan de kommissie zullen
hebben medegedeeld, zal hij een goed overzigt kunnen geven.
2°. Oorzaken der uitbreiding.3°. Wijze van geneeskundi
ge behandelingHet verslag van de oorzaken der uitbrei
ding luidt als volgt
Oorzaken der uitbreiding.Zoo als vroeger bij mijn eerste
rapport van 23 Aug. jl. is opgemerkt, is de noodlotige uit
breiding van den rundveetyphus een gevolg van zijn gewoon
beloopdoch ook grootendeels toe te schrijven aan de vee-
markten van Delft en Botterdam. Maar behalve deze markten
hebben daartoe ook medegewerkt de transporten van zieke
of besmette dieren met drijven langs den wegvervoer met
spoorwegenbooten, schuiten enz. naar de steden Amster
dam LeidenGouda en misschien ook naar Utrecht.
Nog eene andere oorzaak der uitbreiding ligt in de han-
delwijze van sommige gemeentebesturen ten opzigte der maat
regelen door ons aanbevolen. Deze werden geenzins altijd op-
gevolgd.
Het transporteren der dierenverzonden waar men ze
slechts kon verkoopen, werd ook dikwijls niet belet, hetzij
wegens het gebrek aan het noodige toezigt, hetzij wegens
teligtschatting van het gevaar.
Al de vetmesters hebbenuit vrees hun vee te verliezen
door de ziekte, zooveel mogelijk daarvan verkocht, grooten
deels in Engeland, maar voor een deel ook op de nederland-
sche marktenen onder hen waren er die de ziekte verzwe-
gen om hun vee als niet verdacht te kunnen verkoopen.
Het is derhalve duidelijkdat zulke handelwijzen uiter-
mate geschikt waren ter verbreiding eener veeziekte, die, ware
er geen vee verplaatst, onmogelijk in zoo korten tijd zulk
eene uitbreiding had kunnen bekomen.
De kommissie werd dezen stand van zaken eerst gewaar
door de ledig wordende weiden. Vroeg men naar zieken er
waren er niet, terwijl de politie onvermogend was om een
voldoend toezigt er op te houden.
Thans echter, nu vele markten gesloten zijn, de invoer
in Belgie belet en in Engeland bemoeijelijkt wordtonderwerpt
men zich beter aan de wettelijke bepalingenen worden de
overgebleven dieren aangegeven en afgezonderd of geslagt,
in behandeling genomen of onteigend.
Een afzonderingsstal is voor Schiedam in aanbouw en daar
in zullen ook de zieke dieren opzettelijk aan verschillende
wijzen van behandeling worden onderwovpen.
Weder eene andere oorzaak van uitbreiding der ziekte ligt
in den tegenzin van sommige gemeentebesturen om te ontei-
genen.
Sommige zijn steeds tot onteigening bereidals die door
eenen deskundige noodig geoordeeld wordt, zoo voor zieken
als verdachten.
Anderen wenschen slechts alleen zieken tc onteigenen en
te dooden, terwijl weder anderen niet willen onteigenen en
alleen afzonderen.
De reden dezer verschillende zienswijzen ligt grootendeels
in vrees voor tekortkoming der gemeente-firiancien. Andere
gemeentebesturen deelen weder in religieuse bezwaren van
hunne ingezetenen, of men meent dat het gevaar voor be
smetting niet zoo groot is als wordt opgegeven. Weder an
deren zijn tegen de afmaking van zieken, omdat er ook ge-
nezenof tegen de afmaking van verdachtenom dat er dan
naar zij meenen, geen rundvee meer overblijven zou. Ook
Vreest men een streng onderzoek der Bekenkamer naar abuizen.
De kommissie kan voorbeelden aanwijzen van verbreiding
door besmetting, als een gevolg van het niet onteigenen op
gedane aanvrage: zeer ten nadeele van den Staat. Ook kan
zij voorbeelden aantoonen, hoe gunstig de onteigening werkt
bij schielijke toepassing om de ziekte te onderdrukken en uit
te roeijen.
Ten einde de aanvragen tot onteigening met niet meer
opofferingen door den Staat te doen vergezeld gaan dan noo
dig was, werden zij toegepast op slagtdieren in het begin
der ziektewaarbij aan heeren burgemeesters der drie ge
meenten SchiedamMathenesse en Kethel werd aangeraden
het vleesch na afslagting te doen keuren, bij goedkeuring in
te pekelen om later te verkoopen, de huiden onder politie-
toezigt naar de looijerij te brengen en al de ingewanden en
verderen afval der dieren mede onder politietoezigt te doen
begraven, diep onder den grond en na bestrooijing met on-
gebluschte kalk.
Door het dralen en weifelen van enkele gemeentebesturen
werden de diertn te laat geslagt en moesten voor de kon-
sumtie worden afgekeurdterwijl een burgemeester de dieren
in leven liet en niet onteigende, waardoor uitmuntende die
ren wier vleesch nog zeer bruikbaar was en waarvan de on
teigening was aangevraagd ter slagtingwegstierven en met
huid en haar werden begravenen bovendien veel langeren
tijd eene bron van smetstof bleven, waarmede de stallen en
alles waarmede zij in aanraking kwamen, werden doordrongen.
Dit bragt ontevredenheid onder de vetmesters te weeg en
het kostte der kommissie eenige moeite om ze van pogingen
tot strafbaar verzet terug te houden. Daartoe bragt veel bij
de meeningdatbij taxatie door onsonteigening en wel
tegen minstens de opgegeven som volgen moest.
De kommissie kan hierbij nog voegendat zij in en om
Schiedam altijd den toestandwaarin de dieren op het oogen-
blik der aanvrage tot onteigening verkeerdenheeft in het
oog gehouden.
In dezen stand van zaken werd het zeer moeijelijk wat te
doen, wilde men de besmetting niet al te vrijen loop laten.
Daartoe werd er in overeenstemming met burgemeesters
van sommige gemeenten bepaald, de slagting en het in kon-
sumtie brengen van vleeschafkomstig van slagtveeverkee-
rende in het begin der ziekte, toe te staan, na herhaalde
keuring en al de noodige voorzorgen. De keuring van het
vleesch geschiedt als het geheel koud en bestorven is, 2024
uren na de slagting. En zoo geschiedt het tot op heden.
Slagtvee wordt wanneer het ziek wordt of verdacht isgeslagt.
Het melkvee wordt in behandeling genomen en in hopelooze
gevallen aangevraagd om te onteigenen, te dooden en met
huid en haar te begraven. Hiermede schijnen de veehouders
genoegen te nemenomdat er voor hen uitzigt bestaat dat
zij eenige genezen dieren behouden.
UIT WAABD EN GROET.
October 1865.
Door heerlijk najaarsweder begunstigd is er in den land
bouw veel leven en beweging; sedert dat de oogst langen
tijd uitmuntend is binnengebragtis ieder thans bezig zijne
landerijen te ploegeneggen en zoo noodig eene betere ligging
te geven, waarvoor de tegenwoordige droogte zeer gewenscht
is en veel voordeel doet. Kweek en ander onkruid is binnen
weinige dagen onschadelijk gemaakt en het land ontvangt daar
door eene goede najaarsbraak. De oogst, hoewel nog wei
nig gedorschen kan bevredigend genoemd worden.
Het koolzaad in onzen omtrek gezaaidheeft in't begin veel
van zware regen geleden en later (wat meest altijd het ge
volg van veel regen is) van insektenbeide onheilen is het
sedert eenigen tijd te boven en het is tegenwoordig een goed
en geil gewas, de dunne plekken door de ritnaald vernield,
kunnen met weinig kosten weer bijgeplant wordenen er
zijn met dit werk al enkelen bezig, waarbij het mooije weder
uitmuntend te stade komt. Het verbouwen van koolzaad breidt
zich in onze omgeving meer en meer uit, en bijna algemeen
wordt het op rijen gezaaid; diegene welke nog met de hand
breedvverpig zaaijen, ploegen naderhandbij welgelukken het
gewas op regels, dat ook goed voldoet.
Yele handen zijn thans in Waard en Groet en den Anna-
Paulowna polder werkzaam om meekrap te delvenbij
enkelen wordt ze uitgeploegd in plaats van gedolvenwat
van beiden het voordeeligste isdurf ik niet beslissen. Het
is moeijelijk bij een groot getalaltijd goede en bekwame
delvers te hebben, doch het is ook moeijelijk om de mee
krap uit de diepe ploegvoren te zoekendaar ze toch met de
ploeg meer aan stukken wordt gesneden en gekwetst. Bij laatst-
genoemd werk, kan onder goed toezigt bijna alle man en
jongens gebruikt worden, dat met delven het geval niet is,
en alzoo is er met uitploegen geen gebrek aan volk te vree-
zendat bij het delven wel eens het geval is. Voor de ploeg
worden 4 en ook soms 6 paarden gespannen, welke alien
zwaar moeten trekkenen drie sneden door een bed doen.
De gedroogde racijn ziet er mooi uit, en de opbrengst kan
