1872.
Vrijdag, 5 April.
No. 14.
VAN
A AN LANDBOUW, GEMEENTE- EN POLDER-BELANGEN GEWIJD.
Dertiende Jaargang.
hhbbhhhm
Prijs van het Abonnement:
in het Jaarf 6.-
Prijs der A.dvertentidn
van 16 regels 75 Centelke regel meer 12 /2 Cent.
Haarlemmermeer.
Als eene bijdrage tot de kennis van het leven
en bedrijf van Jan Adriaenszn. Leeghwater,
Bij den Burgerlijken Stand zijn aangegeven
Landbouw.
Merkwaardige Artesische Put te Rockefort.
Ploegeu met Stoom.
Over den eigenlijkeu nard van de Aardappelziekte.
I
I
HAARLEIMERRfEER.
Prijs van een enkel Nommer 15 Cent.
ALLE TOEZENDINGEN. REDAKTIE EN UITGAVE BETREFFENDE,
te adresseren aan VAN BOXGA C°.te Amsterdam.
IJiterlfjk Woeundag,
Groote Letters worden naar hare plaatsruimte berekend.
wiens korte levensschets in der tijd in het Weekblad van
Haarlemmermeer (1) eene eigenaardige plaats vondzal wel-
ligt het onderstaande niet zonder belang zijn.
In het archief van het Hoogheemraadschap Rijnland bevindt
zich eene Kaart, op perkament geteekendhoog 0.645 me
ter, breed 0.93 meter, en tot bovenschrift voerende:
„Caerte ende Voorbereydinge tot het Bedijcken ende
droochmaken van de Haerlemer-Meer, om te ver-
toonen aan de E: Wijse voorsienige Heeren Dyck-
graef ende Hemraden van Rijnlandtdat die selve
met goeden raet ende daet de hant daer mede wil-
len aenhouwen om 't gemene lants beste te soecken
om dit groote heeriijcke lofhaerlijeke werck eens
bijder hant te neemen om te bedijcken ende met
Godes hulpe tot goet landt te brengenende profijt
doen, Anno 1640.
So de Heere het huys niet en bouwt, te vergeefs ar-
beyden desselven bouwlieden daer aen." (2)
De kaart stelt voor het plan van Leeghwater, om het
Haarlemmermeer droog te maken, door middel van 160 kloecke
aehtkante Water-Molens"; 't is het bekende plan, in het Haer-
lemmer-Meer-Boeck besprokenen 't welk Leeghwater, behal-
ve aan Dijkgraaf en Hoogheemraden van Rijnland, ook „ver-
toont heeft aan de Staten van Holland, aan Burgemeesteren,
Rnden en Regenten van de groote steden Haarlem, Leiden,
Amsterdam en der Goude.
Men heeft hier naar alien schijn te doen met de groote
Caerte" (of eene van de groote kaarten)waarvan Leeghwater
aan 't slot van zijn Haerletnmer-Meer-Boeck spreektde
Caerte, dien ick voor desen alles uyt eene goede meyninge
ghedaen ende ghemaeckt hebbe, tot welstandt ende voorbe
reydinge tot het bedijcken ende drooghmaken van de Haer-
lemmer-Meerweleke Caerte ick den verscheyden Heeren ver-
toont ende geschoncken hebniet door yemandls porren ofte
aendringhenmaer als een lief hebber ende beminder van 't
gemeene beste voor 't Vaderlandt".
Men erkent op de kaart Leeghwater's vaardigheid om „met
de pen te spelen". Zij is versierd met spreuken en opschrif-
tenmet het Wapen van Holland, waarbij de Leeuw als
schildhouderen de wapenspreuk Eendracht maeckt macht er
bovenmet een net geteekenden molen en berijmd bijschrift,
en eindelijk met de volgende verzenwaaruit blijkt dat Leegh
water, hoe helder van hoofdhoe vroom en vroed Hollander
ooktoch een pover poeet was.
Dees groote wijde Meer vol wilde woeste baren
Brengt menich in t verdriet van die daer over varen
Versh'nt oock menich landt tot afbreuck vant gemeen
Den huijsman ist bekent die daer woont in het veen
't Waer eens te wenschen wel dat dit te slissen was
Dat in dit woeste Meer mocht wassen Cruijt en Gras
En dat den gront van dien goet Cooren'mochte dragen
En rijden langs en dwars met Car en oock met Wagen
Op 't Amsterdamse veer, door velden ende vleijen
Heel vluchtich heen en weer na Haerlem ende Leijen
Wat sou daer menich' mensch verwondert sijn indien
Dat Godt 't also versach dat dit eens mocht geschien.
Wat is ter weerelt Jiierdat beeter is alst Landt
Daert al van comen moet wat ijemant neemt ter bant.
De Scheepen in het Meer die varen wijt en sij
Veel Huysen en Casteels met Woningen daer bij
De deeding tot den Mensch, van Hennep ende Vlas
Van Wol en oock van Sij met al het schoon gewas
De Spijs seer Eel en Reijn tot voetsel van den Mensch
Van als in oovervloet na 's harten lust en wensch
Het vee groot int getal, de Bosschen in het wont
Comt oock soo wel tepas al in de Winter cout
Dit geeft ons Godt den Heer van alles abondant
Wie cant bewijsen wel dat beeter is alst Landt.
Het ondcrschrift van de Kaart luidt:
Ghedaen door Jan Adriaensz. Leech Water, Ingenieur
ende molenmaker vaude Rijp in Noordt-Hollandt met
naerstigheit ondersocht den gront gepeijlt, geboort ende
daer op gespeculeert, ende alhier in een Caerte gestelt,
tot het behagen van de E: Groot Mogende Wijse ende
voorsienige Heeren de Staten van Hollandt.
A. Dieu Seul Honneur E: Glorie. (3)
(1) Weekblad van Haarlemmermeer 1867, n°. 14, 15 en 16.
(2) Deze spreuk, Ps. 127, vs. 1, staat op de kaart in t Latijn.
Hal i ^eZC ®Freuk„ s'on^ ttan hoofd van den eersten druk van het
naerlemmer-Meer-Boeck.
van 2? Mnart tot 2 April 1872.
GEBOREN* Johanna, dochter van H. Edelaar en A. van Graas.
Alida, dochter van J. Verkuijl en L. van den Heuvel. Cornells Alet-
tinus, zoon van D. J. van den Heuvel en M. van Dalen. Jacobus,
zoon van K. Voerraan en M. van der Gragt. Cecilia, dochter van A.
de Groot en J. Spierings. Johannes, zoon van J. Blokker en M. Vre-
denburg. Roeltje, dochter van D. van den Oever en N. de Jong.
Maria, dochter van A. op de Kelder en E. Huibers. Geertrui, dochter
van D. Giesbergen en E. Planken. Pieter, zoon van J. I). Crone en
M. Knor. Maria Jacoba, dochter van J. van Doorn en H. Grooten-
dorst. Stefana Alida, dochter van N. Melman en J. Scheelings.
Peterke, dochter van JRoeland en P. den Dekker. Hendrik, zoon van
J. de Rijk en P. den Hartog. Hendrik Arend, zoon van R. Koopman
en K. Bom. Hendrika Antonia, dochter van B. Luchtenberg en A.
Groen. Pieter, zoon van Klara de Graaf, ongehuwd. Willem, zoon
van N. van Leeuwen en C. Touw.
OVERLEDEN: Pietertje, oud ruim 2 jaren, dochter van G. Verheul en
G. van Loon. Pieter, oud 3 weken, zoon van A. Doekes en T. Blank-
man. Cornelia, oud 15 maanden, dochter van J. van Dijk en C. Yro-
lijk- Pieter, oud 18 jaren, zoon van P. Keijzer en S. Witte. Aaltje
de Koning, oud 45 jaren, gehuwd raet J. Ravestein. Maarten de Koter,
oud 25 jaren, ongehuwd. Jacob, oud 5 masnden, zoon van J. van den
Broek en M. van Heukelom.
ONDERTROUWD: J. Bakker met G. Davidson. N. Breedijk met
C. Rutten. C. Elsinga met J. Bogaard. W. Boere met G. Neefjes.
GEHUWDgeene.
In eene zeer talrijk bezoehte vergadering der MaatscAappij
van Nijverheid en Landbouwte Beerta gehouden, is met
algemeene stemmen besloten zich voor de derde-maal per
adres tot den Minister van Binnenl. Zaken te wendenmet
dringend .verzoek, dat de bestaapd- bepalingen betrekkelijk
de besmettelijke longziekle aldus worden gewijzigdWanneer
de ziekte in een stal uitbreekt, moet al het vee worden in-
geent. De dierenbij welke deze handeling niet slaagt
worden afgemaakt tegen schadeloosstelling der voile waarde."
Onder Elst, buurtschap Aamzijn dezer dagen een vijftal
runderen overleden aan eene soort van viiur. Zij zijn terstond
afgemaakt en begravenzoodat het vleesch niet in den handel
is gebragt.
Verleden week paradeerden door Alkmaars straten drie
dieren, die getnigden van goed vo6r en een warmen stal,
maar vooral van goede weide. Het waren: 1°. de osge-
mest door J. D. Pruyt, te Geervliet, welke op de tentoon-
stelling te Rotterdam den lsten prijs waardig gekeurd werd
2°. de os, geteeld en gemest door K. J. Kaan, te Wierin-
gerwaard, dien de 3de prijs werd toegekenden 3°. een koe
van J. J. Kaan, te Wieringerwaarddie bij genoemde gele-
genheid ook een prijs bekwam. N°. I en 2 werden te zamen
op 1600 kilo getaxeerd.
Als eene bijzonderheid wordt uit Warder gemeld, dat de
landbouwer Jacob Wester aldaar een kalf heeft geteeld dat
ruim 64 Ned. ponden woog; daar het lang in de geboorte
was, zoo is het ongelukkig overleden.
Door het bestuur der Hollandsche MaatscAappij van Land
bouwafdeeling Leiden en omstrekenis besloten tot het hou-
den eener Tentoonstelling van Bloemen en Vee, en wel in de
laalste week van Augustus. De tentoonstelling van bloemen
zal gehouden worden in de zaal der socieleit Musis Sacrum
op het Plantsoen. Het vee en de landbouw-voortbrengselen
zuilen geplaatst worden op het land van den heer Vollebregt,
aan den Singel, bniten de Hoogewoerdspoortderhalve tegeu-
over het teutoonstellingsgebouw. Naar men zegt, bestaat het
plan door middel van eene pont het den bezoekers naar de
beide afdeelingen gemakkelijk te maken.
Door den olie-molenaar J. W. te Welscher, wonende te
Lichtenvoordeis met de Paaschdagen een os verkocht, welke
meer dan 500 kilogr. woog en bijna 400 heeft opgebragt.
Van den Rijnkant schrijft men het volgende:
Onlangs liet het weer verandering verwachtenna van half
December bijna onafgebroken lente-achtig te zijn geweest. Er
kwamen sneeuw- en hagelbuijen, zoo als de maand Maart die
doorgaaii6 geeft, en men dacht nu wel een geruimen tijd guur
weer te zuilen behouden. Doch dat heeft zich nog altoos
uitgesleld, want dat meD zoo voorspoedig den zomer zal in-
gaanstelt men zich met voor. Daar is sedert eenige dagen
tetkens donder aan de lucht, dat zelden in het voorjaar te
vertrouwen is, en, naar ondervinding, door koud weer wordt
opgevolgd. Het gras groeit best en zoo alle ander gewas naar
evenredigheid. Men zou haast besluiten bet vee in de weide
te brengenmaar er valt veel regenwaardoor de weiden te
nat zijn geworden. Het is dan ook aan den stand van het
buitenwater wel te zien dat het veel regent, terwijl de polder-
molens overal nog water uitmalen."
Men leest in het Tijdschrift de Volksvlijt:
Te Rochefort (Erankrijk) is ten verleden jaar eene artesi
sche put in het Marine-hospitaal geboorddie in menig op-
zigt merkwaardig is. Vooreerst overtreft die put in diepte
alien die tot heden zijn geboord, want zij bereikt 846 meters,
terwijl de putten van Grenelle en Passy slechts tot 700 me
ters afdalen. De temperatuur van het water bedraagt 41° Cs.,
hetgeen vrij wel overeenkomt met de toeneming van 1° op
38 meters, zoo als gewoonlijk wordt aangenomen. Zeer op-
merkingswaardig is vervolgens het feit dat de boortoestellen
sterk gemagnetiseerd uit den put werden opgehaald. Bij het
losschroeven der ijzeren stangen bleekdat iedere stang eene
magnetische N. en Z. pool bezat, krachtig genoeg om een
daar langs gestreken stalen lemmetzoodanig magnetisch te
maken dat het ijzervijlzel aantrok. Uit de scheikundige ana
lyse van dit water door den scheikundigen Roux bewerkstel-
ligden aan de Academic des Sciences medegedeeldblijkt
dat het water van dezen put in zamenstelling zeer veel afwijkt
van die van andere artesische bronnen. Het bevat eene bui-
tengewone groote hoeveelheid van zoutenalszwavelzure-soda
en kalk, keukenzout, ijzer, manganesium, koper, arsenicum
lithiumjood- en broomsodinm en daarenboven eenige or-
ganische stoffenzoodat het water geheel ongeschikt is om
gedronken of tot ander huiselijk gebruik gebezigd te wor
den, hetgeen zeer jammer is, dewijl de put ongeveer 10,000
liters per uur oplevert. Mr. J. A. v. E.
De uitbreiding die het ploegen met stoom in den laatsten
tijd verkregen heeft, kwam in den laatsten herfst ter sprake
tijdens de kersmis-tentoonstelling van vet vee en landbouw-
werktuigen te Londen. In den laatsten tijd leverde de be
kende fabriek van Fowler zes tot zeven stoomploeg-toestellen
wekelijks af, en dat de lust by het gebruik niet verflaauwt,
blijkt uit de aflevering van een stel met werktuig van twaalf
paardekrachtendat voor omstreeks 17,000 gulden aan eenen
landbouwer verkocht werddie veertien jaar geleden zulk een
toestel aangeschaft en dit thans versleten had. Bij de stoom-
ploeg-maatschappijen, die voor loon arbeiden, is echter de
meeste uitbreiding op te merken. In het graafschap Kent is
eene vereeniging die zes toestellen, elk met twee stoomwerk-
tuigen, in het werk heeft; in Lincoln bezit eene andere tien
toestellen ter waarde van 240,000 gulden. De stoomploeg-
maatschappij van Northumberland heeft een kapitaal van 500
duizend gulden en twintig stoomploeg-toestellen met veertig
werktuigen, waarmede omstreeks 24,000 hektaren land jaar-
lijks bewerkt worden, eene oppervlakte zoo groot als die
in de laatste jaren hier te lande met koolzaad bezet is ge
weest. De maatschappij van Durham en North-Yorkshire
heeft 500,000 gulden kapitaal met twaalf toestellen, waar
van er zeven in de laatste drie jaar zijn aangeschatt. De
York-maatschappij is nu begonnen te werken met acht toe
stellen en 17,000 gulden kapitaal; terwij 1 eene Schotsche
maatschappij met tien stel arbeidt en een kapitaal dat uit
aandeelen, door de landbouwers zelven genomen, bestaat.
Terwijl de ondervinding leert dat deze maatschappyen tien
ten honderd dividend kunnen geven, is er geen reden om te
vreezen voor gebrek aan fondsen ten einde ze tot stand te
brengen en uit te breiden. s.
In Duitschland beijvert men zich tegenwoordig zeer om
meer licht te verspreiden over den eigenlijken aard van de
aardappelziekte, en met groote zorgvuldigheid zijn er eene
menigte microscopische waarnemingen volbragt, om uit te
maken of de aardappelschimmel de oorzaak dan wel het ge-
volg is der ziekte. Dr. Julius Kiikn is tot het besluit geko-
mendat de tot dusverresedert de waarnemingen van
von Martius in 1844, bijna algemeen gevestigde meening de
juiste is, dat het zich verspreiden der schimmelplant, Pero-
nospora infestansde ziekte teweeg brengt, en dat deze over-
wonnen zoude zijnwanneer men slechts de ontwikkeling dier
plant wist te voorkomen.
Daarentegen is nu von Schulzenstein opgestaan, die juist de
tegenovergestelde meening volhoudt en deze mede op grondige
nasporingen steunt. Volgens hem is de ziekte een verbleeken
en wegsterven vau het celweefsel, en eerst in de zieke aard-
appelen vertoont zich deze schimmel niet alleenmaar nog
onderscheidene andere schimmelsoortendie vooral verschillen
naarmate de aardappel droog bederft dan wel wegrot. De
vragen zijn te moeijelijk om hier nader uiteengezet te worden
en behooren geheel en al tot de microscopische studie van
het zoo geheimzinnige leven der parasiet-schimmelsmaar
belangrijk is het om die niet nit het oog te verliezenwant
zoo er een middel gevonden wordt tot het bestrijden der
kwaalmoet men dat zoeken in de juiste kennis daarVan. In
alien geval is de beste raad die tot dusverre gegeven is, het
