1875.
Vrijdag, 50 Julij.
N°. 51.
VAN
A AN LANDBOUW, GEMEENTE- EN POLD.ER-BELAN GEN GEWIJD.
Zestiende Jaar gang.
GEBRUIK VAN DORSCHWERKTUIGEN
Prijs van het Abonnement:
in het Jaarf 6.-
Prijs der Advertentidn
van 16 regels 75 Cent, elke regel meer 12Cent.
door W. 0. H. STARING.
Nr-\~
i it l i: it m i: it u i: i: it
Prijs van een Enkel Nommeb, 15 Cent.
ALLE TOEZENDINGEN, REDAKTIE EN UITGAVE BETREFFENDE
te adresseren aan VAN BONGA C°.te Amsterdam.
MJiterlijk IVoetisdag.
Groote Letters worden naar hare plaatsruimte berekend.
Overgenomen nit het TijdschriftBe Volksvlijt". (Vervolg en Slot, zie ons vorig Nummer.)
De tegenwoordige dorschwerktuigen hebben twee stelsels
tot grondslag. Het Amerikaansche, bij de werktuigen van
Stout aangenomen, is in der tijd door den Engelschman
Atkinson uitgevonden. Gelijk zoo vele werktuigen, de
maaiwerktuigen en de ploegen onder anderen, is ook dit,
door de Engelscben verwaarloosd in de handen der Ame-
rikanen eenvoudiger, minder kostbaar en daardoor tot een
zeer algemeen bruikbaar werktuig gemaakt. Het bestaat
uit een zeer snel rondbewogen rol met pennen, die door
pennen strijkenwelke boven de rol vastgezet zijn. De
garven worden door die pennen opgenomen en de korrel
als 't ware uitgewreven, die dan, met het uitgedorsckte
stroonaar voren vliegt. De plank met vaststaande pennen,
kan door een andere met meer of minder uiteenstaande
verwisseld en de toestel alzoo voor verschillende granen en
voor boonen' en erwten geschikt gemaakt wordenmaar of
bij voor koolzaad te gebruiken is, zou men baast betwij-
felen uit een klacht die onlangs daarover in de couranten
is aangeheven. Het werktuig is alzoo niet zelfwannend,
maar vereischt een later schoonmaken met den wanmolen
en dit zou ook niet kunnen verkregen worden zonder aan-
merkelijk meer kracbtverbruik dan men voor het drijven
van den kafmolen noodig lieeft. Desverkiezende evenwei
wordt er ook een wanmolen geleverd, die, tegelijkertijd in
beweging gebracht, het graan marktschoon oplevert. Deze
zoogenoemde hekeldorschers zijn geschikt voor kleine bou-
werijen, die van tien tot vijftig hectaren land onder den
ploeg bebben, en gaarne den prijs van een paard zullen
geven om daarmede het dorscbloon van drie of vier ar-
beiders uit te paren. Want zoo zwaar is dit dorschen voor
de paarden niet of, in den winterkan men zulks zonder
een zeer hoogen eisch, boven het gewone werk van hen
vergen. Maar al te dikwijls toch staan de dieren hun
meester uit te lachen, wanneer deze zich des winters, des
nachts om vier uur met zijne huisgenotenvrouwdoch-
ters en dienstmeiden incluis, op den dorschvloer staat af
te sloven, en het werk verricht, dat zijne paarden, zon
der er in 't minste sleehter om te wordenzouden kun
nen volbrengen. In het Zutphensche hebben de aldaar alge
meen kleine boeren die slechts een tiental hectaren, bouw-
land met een paar paarden bewerkendit thans ingezien
en gaan zich zulke hekeldorschers aanschaffen. Voor 300
gulden hebben zij het dorschwerktuig en den rosmolen
waarbij deze tevens aan de karn en den hakselsnijder ver-
bonden is. Want terecht. begrijpen de meesten, dat, nu ze
eenmaal den rosmolen hebbenhet zaak is om ook de
daghuren te besparendie karnen en hakselsnijden vorde-
ren. Wanneer de hakselsnijder zestig gulden kost moeten
er zesendertig gulden jaarlijks aan daghuur of knechtsloon
en onderhoud bespaard worden, en dat dit gemakkelijk te
verkrijgen is behoeft men toch geen oogenblik te betwijfe-
len. Hoewel het aan de boeren op't zand in het Zutphen
sche reeds sedert dertig jaar voorgedaan ishebben zij thans
eerst het voordeel van het dorschwerktuig ingeziennu
de schaarsheid van daghuurderszoowel als van boeren-
knechts en meidenmet de hooge eischen der beide laatst-
genoemdenhen van zelf dwingen om door werktuigen en
paardenkracht, menschenhanden te vervangen. Daarover
evenwei hebben zij zich in 't minst niet te beklagen. Het
is een natuurlijk en niet te ontwijken gevolg van toenemen-
de welvaart en van vooruitgang bij den landbouw. Tegen-
over de meerdere uitgaven, die de boer verplicht is te
maken, staan ook hoogere prijzen voor de ter markt ge-
brachte voortbrengselenendeze mogen nu en dan tijde-
lijk eens terugloopende oude prijzentijdens de daghuren
van acht stuiver daags in den zomer algemeen waren, ko-
men niet weerom.
Tegenover de Amerikaansche hekeldorschers, waarvan
er nu reeds duizend door Stout gemaakt zijn, staan de
Engelsche werktuigen met een roluit overlangs geplaatste
staven samengestelddie met groote snelheid voor een stel
dergelijke staven rondloopt, waartusschen dan de garven
gestoken en uitgedorscht worden. Dit stelsel, op honder-
den wijzen veranderd en verbeterd, is dat van de werk
tuigen die tevens het graan wannenof, zooals men zegt,
marktschoon opleveren, en die meestal meer dan twee paar
den behoeven om in beweging gebracht te worden. Voor
groote boerderijen, met meer dan vijftig hectaren bouwland,
blijft het zaak om deze kostbare werktuigen aan te schaffen
r
waarmede men in ongelooflijk korfcn tijd den oogst afdorscht,
en het graan juist dan ter markt kan brengen, wanneer
daarvan de hoogste prijs te maken is. Dat hier al spoedig
met voordeel paardenkracht door stoomkracbt te vervan
gen is, spreekt van zelf. Men kan aannemen dat zulks
bepaaldelijk gescbieden moet zoodra men meer dan drie
paarden noodig beeft om het werktuig te drijven. Van de
Engelsche dorschers schijnen die van de fabrikanten Clay
ton en Shctleworth te Lincolnzooals zij thans onder
anderen door de Heeren Boeke en Huidekoper te Gronin-
gen geleverd worden, de meest.e aanprijzing te verdienen
wanneer men stoomkracht bezigt. In den Haarlemmermeer
wandelt er nu reeds negen jaar zoodanig een van erf tot
erfomvoor loonin weinige dagen den geheelen oogst
eener boerderij af te dorschen. 115 hectoliter tarwe, 175
hectoliter garst of 265 hectoliter haver afdorschenis voor
zulk een werktuig een dagtaak van tien uur. De welbe-
kende heer Reinders te Groot-Zeewijk bij Warffum ge-
bruikt er een sedert zes jaar en is alleszins daarmede te-
vreden. Dat die Engelsche fabriek nog al een enkel werk
tuig in de wereld zond, blijkt uit de fabrieknommers 11,547
van het dorschwerktuig en 13 080 van het daarbij behoo-
rende stoomwerktuig, die zulk een toestel, te Garsthuizen
onder Stedumin Groningen, draagt.
Van de groote door paarden te drijven werktuigen, die
het graan marktschoon opleveren, zijn er uitmuntende En
gelsche bij de vleet te verkrijgen. Thans echter zijn er een
paar in Liinbnrg in gebruik, die als het non plus ultra
van deugdelijkheid geroemd worden. Ze zijn uit de fabriek
van Geautreau te Dourdan, in Seine et Oise in Erank-
rijk, en worden door den heer Corten te Maastricht ge
leverd.
Wat wij te denken hebben van een geheel nieuw werk
tuig, uitgevonden door Favier en Hugent te Perwez in
Waalsch-Brabant, op de grenzen van Namenmoet de
ondervinding leeren. Zoo de eerst verschenen courantbe-
richten juist zijndan heeft men hier den superlativus van
alle non plus ultra-werktuigen te verwachten.
Wanneer men zich echter zulk een grootkostbaar
werktuig wil aanschaffen, zoo zal het meestal zaak zijn
om tevens tot den stoom over te gaan. Blijft men zich
echter aan paarden houden, dan schijnt het raadzaam, om
zich te bepalen bij den Amerikaanschen hekeldorscher
zooals die door Stout geleverd wordt. Voor twee paarden
levert hij dien vpor 150, voor ien paard voor 120 gulden.
Nu kan er echter voor het drijfwerk dekeusgedaan wor
den tusschen drie verschillende stelsels; de ouderwetsche
rosmolenzooals wij die bij onze door paarden gedreven
grut- en oliemolens en vooral ook bij de karnen ken-
nen; de op den grond liggende, geheel ijzeren rosmolen
der Engelschen, of de Amerikaansche tredmolen. Wanneer
er voldoende ruimte is, en het dorschwerktuig niet ver-
plaatst behoeft te worden, verdient die ouderwetsche ros
molen, als de eenvoudigste, minst kostbare, gemakkelijkst
te herstellen en minste kracht vereiscbendede meest.e
aanbeveling, ook omdat daaraan andere werktuigen met
groot gemak gehecht, kunnen worden: de hakselsnijder
karn, lijnzaadkneuzer of meelmolen. De Engelsche ijzeren
rosmolens daarentegen, kunnen met het meeste gemak ver-
plaatst wordenen met het dorschwerktuig van de eene
boerderij naar de andere, of ook wel naar de akkers reizen
om daar den oogst af te dorschen en het stroo, aan groote
mijten bijeengezet, ter gelegener tijd weg te halen. De hoo
ge prijs en de moeilijkheid van herstellen, waar men over
niets dan een boerensmid te beschikken heeft, maakt even
wei dat men ziebier te lande niet veel meer dan op de
tentoonstellingen van landbouwwerktuigen aantreft.
Heeft men echter geen plaats voor een paardenspoor met
omstreeks vijf meter middellijn en voor het overbrengen
der beweging door middel van een groot drijfwiel, dan
vindt men in den Amerikaanschen tredmolendie bij hon-
derden hier te lande door Stout verbreid is, een uitmuntend
hulpmiddel. De toestel neemt zeer weinig plaats in, is
desgevorderd zeer gemakkelijk te verplaatsen en kan, mits
met zorg behandeldschoon gehouden en goed gesmeerd
jaren lang dienstdoen; terwijl alleen de tredplanken, vooral
wanneer men paarden, wier ijzers met kalkoenen gewapend
zijn, bezigt, nog al eens vernieuwing vorderen. Dat het
werken in den tredmolen de paarden zoude vermoeien of
moeilijk aan te leeren is, zijn vooroordeelen. Hij die inder-
tijd te Amsterdambij een landbouw-tentoonstellingeen
paar sleperspaardenop hunne hooge, echt Amsterdamsche
kalkoenen, in een tredmolen van Stout beeft zien gaan,
twijfelt er niet aan of de paarden leeren zulks in een oogen
blik evenzeer als de zware stier van Mettray zulks geleerd
heeft, wiens goed uiterlijk tevens aantoont, dat dagelijks
karnen voor hem een gezonde beweging uitmaakt. Raad
zaam is het evenwei om tweepaards-tredmolens te bezigen.
Het ongelijk voortgaan dat mefi vaak van een te wachten
heeft, wordt weer goed gemaakt door het blijven voortgaan
van het tweede paard want zeer zelden zal het gebeuren,
dat ze beiden op hetzelfde oogenblik ophouden of aantrek-
ken. Stout maait zulk een tweepaards-tredmolen voor 320,
en een eenpaards voor 175 gulden.
Wat nu eindelijk de handdorschmolens betreft, waarvan
er een in werking hiervoor is afgebeeldzoo moet ik eerst
in herinnering brengen, dat omstreeks 1848 die werktui
gen door Engelsche fabrikanten geleverdzeer in de mode-
waren. Geen Engelsche catalogus van landbouwwerktuigen
uit dien tijd, of men zag daar een paar man met het
vroolijkste gezicht aan den handdorscber draaien alsof 't
kinderspel ware; geen landbouwtentoonstelling of de hand-
dorscher was er te zien en menigeen heeft zich toen laten
overbalen om er een aan te' schaffen. Na een paar jaar ge
bruik zijn ze alien verdwenen. In de Encyclopedic van den
Landbouw door Morton, waar de dorsehwerktuigen en
de werktuigen in bet algemeen, met bijzondere zorg bewerkt
zijn, zoekt men te vergeefs naar den handdorscber. Op
de groote landbouwtentoonstelling te Londen in 1862 was
er geen voorhandenalthans er werd door niemand acht op
geslagen.
Alle reden is er alzoo, dat men het aanprijzen en ver-
spreiden bier te lande van die handdorschers, als eene koorts-
verbeffing bescbouwen moet, door op levering azende fabri
kanten in het leven geroepen. Dergelijke periodiek terug-
komende ziekten vindt men immers bij den landbouw
telkens, die even spoedig weer verdwijnen als ze gekomen
zijn, de aardperen-koortsde zeedennen-koorts en derge
lijke meer. Het moge den meesten niet bijzonder schaden
om door eigen ondervinding van zulke kwalen genezen
te worden, maar bier is 't iets anders. De kleine boer,
dien 't niet past om groote uitgaven te doen, koopt,
wegens den lagen prijs van ruim honderd guldenzulk
een hem uitbundig aangeprezen banddorschmolen, en onder-
vindt weldradat het verstandiger is om een paarddan
vier man .voor zulk een werktuig te spannen. Daarenboven
is bet werk zoo vermoeiend, dat men meestal wel gedwon-
gen zal zijn om drie paren arbeiders, elkander aflossende,
aan de draaiers te zetten wanneer er eenigszins aanhoudend
gedorscht zal worden. Velen schaffen zich al spoedig een
rosmolen aan, om hunnen handdorscber te drijven; maar
moeten het dan berouwen van niet terstond een hun vrij
wat beter passend hekeldorschwerktuig te hebben genomen.
De gewone berekening toch is,dat een paard anderhalven
gulden daags kost tegen den gulden daags daghuur voor
den arbeider, of, in het algemeen, dat een paard ander-
half maal zooveel kost als een dagbuurder, maar bet werk
verricht van aclit man. Deze beredeneering doet ongetwijfeld
de deur toe. Hij die den boer aanraadt om den mest met
vier of zes kruiwagens naar het land te brengen, in plaats
van met kar en paard, heeft ongetwijfeld bijbedoelingen
die waarschijnlijk niet onvoordeelig zijn voor zijn eigen beurs.
Hoe zich de verschillende wijzen van dorschen onderling
verhouden heeft onlangs de Zwitserscbe Hoogleeraar Eritz,
van de polytechnische school te Zurichzoeken uit te maken',
door met groote vlijt allerhande opgaven, uit allerhande
streken en tijden bijeen te verzamelen, De handdorschwerk-
tuigen waarover hij spreekt, zijn diegene welke thans hier
te lande rondgevent worden, en van 1866 tot 1870 in
Duitschland werden gebruikt. De Zwitser veroordeelt ze
met de woorden//De handdorschers leveren de hier opge-
geven uitkomsten alleen bij krachtige inspanning der
manschappen aan de draaiersen zijn slechts dan aanbe-
velenswaardigwanneer de dagloonen laag zijn en men
spoedig, bij eene kleine bouwerij, al zijn eigen volk aan't
werk zettende, het dorschen achter den rug wil hebben."
De Hoogleeraar Eritz heeft dan opgespoord wat het dor
schen kost van een vim of honderd garven tarwe, van
