2e Blad van „De Zondagsbode" van Zondag 15 October 1916
Uit de Gemeente.
Dr. Gunning's vierde Ibsenvoordracht.
Vrijdag 6 November getuigde de groote opkomst in
„Ons Huis" van nog toenemende belangstelling in Dr. Gun
ning's lbsen-lezingen. „Een vijand des Volks" werd door
hem in hoofdtrekken weergegeven. Een zeestadje in Zui
delijk Noorwegen met opbloeiend badleven is de plaats
der handeling. Thomas Stockmann, de baddokter, heeft,
naar aanleiding van epidemische ziektegevallen onder de
badgasten van 't afgeloopen seizoen, het water bacteriolo
gisch doen onderzoeken en hem gewordt per brief de
mededeeling, dat dit water zoowel voor uitwendig als in
wendig gebruik gevaar levert, besmet als het is met microben,
afkomstig uit verontreinigde prise d'eau. Een paar pers
mannen, bij hem te gast, vatten, het nieuws vernemend,
het voornemen op van leer te trekken tegen de stupide
autoriteitendes dokters schoonvader verkneutert zich in
het vooruitzicht van het bedroevend figuur, dat de plaat
selijke machthebbers zullen maken. De burgemeester, een
oudere broeder van den baddokter en president van het
bestuur der badinrichting, tracht met den gemeentelijken
domper de zaak te sussen; geen machtsmiddel laat hij on
beproefd; de veile pers weet hij ten slotte om te praten
front te maken tegen den medicus, die slechts met het heil
der menschheid voor oogen, geen utiliteits-overwegingen
tolereert. Diens stuk wordt ter drukkerij plaatsing geweigerd
zelfs voor particuliere rekening, geen openbare zaal is te
bekomen om het voor te lezen, en als eindelijk die voor
lezing toch zal geschieden in een particuliere woning, wordt
er dermate geageerd en gemanoeuvreerd, dat Jan Publiek
zelfs déar de voorlezing verbiedt. Dit laatste staaltje van
willekeur bespaart den -toeschouwer het aanhooren eener
verhandeling en verschaft tevens aan Henrik Ibsen in den
verontwaardigden dokter een uitnemende spreektrompet tot
verkondiging zijner ideeën over de compacte massa en de
botsing van den Eenling daartegen. Die massa verklaart
bij referendum den baddokter Thomas Stockmann tot een
Vijand des Volks; slechts een dronken man kiest abusieve
lijk zijn partij. Het is een geweldig bedrijf, die vierde
acte, wier mise en scène zelfs den bekwaamsten regisseur
een reuzentaak oplegt, wil het spel geen chaos worden,
welks verbijsterende verwarring het stuk doet vallen.
De laatste acte, die den badarts en zijn gezin geboycot
doet zien door nagenoeg de gansche gemeente, is, al geeft
ze keurig geteekende tooneeltjes te zien, zwak van bouw:
de hoogopgevoerde actie van het voorlaatste bedrijf ver
loopt langs een reeks ingemeene plagerijen van het slacht
offer naar een ietwat tragisch-comisch einde, dat geen slot
is, en waarvan zelfs niet de knapste acteur als in Nora
een effectvol tooneeislot kan maken; de wreed miskende
idealist zal op de plaats der verguizing zonder financieële
middelen een school stichten, een universiteit in den dop,
om knappe koppen onder de jeugdige straatbevolking op
te voeden tot de maatschappij ergerende denkers der toe
komst.
lbsen geeft meermalen blijk zich niet meer te bekreunen
om zijn tooneelhelden, de dragers zijner ideeën, als het
doek gevallen is. We zagen dit in Nora, ten aanzien van
wie de vraag zich opdringtHoe zal ze gestemd zijn den
dag, volgende op den nacht van haar heengaanhoe zal
ze te moede zijn een week, een maand nadien?
Zoo ook hier. Met een verloopen practijk in 't vooruit
zicht, zonder leermiddelen en in broodzorgen zal de im
pulsieve, van alle kanten opgejaagde dokter voorzeker een
bijzonder goed docent blijken, aangenomen dan nog dat
men door pressie hem z'n leerlingen niet afhandig maakt.
Spreker wees reeds in de richting van bevredigender slot.
Ik denk mij Thomas Stockmann in een extase als Multatuli
aan 't slot van den Max Havelaar. Dan Horster ten tooneele,
couranten medebrengend uit andere plaatsen, exemplaren
van de groote Pers. Van den storm, die't zeebad beroerde,
is door't verslag in de Volksstem kennis genomen door de
buitenwereldde autoriteitjes krijgen er van langsde
onderzoekers van het badwater kiezen de partij van den
uitgeworpen badarts; de directie van het zeebad moet nolens
volens aan de door den badarts voorgestelde voorgeschreven
verbeteringen gelooven, wil ze de badplaats niet op de
flesch zien gaan. Zoo zou het kwaad der ophitsing van de
Compacte massa ten slotte zich zelf straffen ten nutte der
maatschappij. Een slot van lbsen intusschen, met zijn hart-
grondigen walg ook van de groote Pers, zou dit niet
kunnen zijn, de martelaar zou ontbreken en 't is lbsen
immers genoeg, als hij ergerend de rotte maatschappij de
bitterste beschuldigingen in 't aangezicht geslingerd heeft.
Onwillekeurig gaf ik me, de laatste acten besprekend,
aan de weelde van eigen bespiegeling over. Dr. Gunning,
het vijfde bedrijf accepteerend, zooals de auteur het schiep,
lette meer op de karakterteekening der hoofdpersonen in
het drama, die hij uitmuntend weergaf. Thomas Stockmann
met zijn vroolijk optimisme, in den vollen adel van plicht
gevoel jegens de maatschappij, die hij, groot naïef kind, als
hij is, echter niet begrijpt en nog minder doorgrondt
Stockmann, voor volksvijand uitgekreten en desondanks de
waarachtige vriend des volks; een-figuur als Brand,
maar oneinding blijmoediger dan deze, en toch minstens
even ontactischeen ambtenaar, die zijn, het badleven
reddende en tevens bedreigende, ontdekking aan iedereen
meedeelt behalve aan zijn onmiddellijken chet. Een figuur,
afwijkend van Brand door dat tikje van, naar 't komische
zweemende, aanstellerijhoogelijk ingenomen met de in
stemming bij z'n medeburgers verondersteld, er zelfs min
of meer prat op gaande ze als compacte massa achter zich
te hebben. Een sanguinicus, later tot doldriftig wordens toe
uitvarend tegen diezelfde massa om haar stupiditeitsteeds
tengellooos doordravend tegen elke uiting van autocratie
in en ten slotte poneerend het bestaan, en het goed recht
van bestaan, der autocratie van den geest, Een bijzonder
sympathieke kamprechter toch die, als gevolg van bittere be
proevingen, tot de ontdekking komt, dat hij de sterkste mensch
ter wereld is, die alleen staat met een liefdevolle, hem
begrijpende gade -als steun, corrigeerde spreker deze uit
spraak.
En daarnaast de andere Stockmann, van koudnuchter
standpunt de maatschappelijke verhoudingen beschouwend
in den strijd om het bestaan; de man van het autocratisch
gezag, gewoon de poppen te doen dansen naar zijn pijpen,
eeu hakkerig, afgemeten plichtmensch, prat op z'n autoriteit;
de cynicus tevens, wiens kille adem de meest gulle ge
zelligheid plots doet verstijven; de stroeve waardigheids-
bekieeder, die, in bekrompen opvatting van zijn plicht, ten
bate zijner gemeente de bezoekers der badplaats er ge
woonweg aan waagt, in alles het typisch beeld der starre
hiërarchie. De dialoog tusschen deze beide hoofdpersonen
en als uitvloeisel van hun botsing de overweldigende vierde
acte vormt de kern van het drama, al zijn de nevenfiguren
geenszins van beteekenis ontbloot. Ibsen's gal vindt een
uitweg, als hij de vertegenwoordigers der Pers doet op
treden. Een Hovstad als redacteur der „Volksbode" aan
vankelijk steunend des dokters zaak, voornemens ze uit
te buiten ter afrekening met de hooge heeren van het
plaatsje; later zich onttrekkend, als hij zich niet zeker acht
van de overwinning en front makend tegen den dokter, als
deze niet op den steun der volksmassa rekenen kan, zelfs
deze massa tegen hem ophitsend, als hij door diens dochter
smadelijk afgewezen wordt. Billing, de medewerker aan het
orgaan, een veritabele persploert, een weerhaan, draaiend
met alle winden en desnoods elke perszaak verradend
voor de kans op een aanstelling als ambtenaar in de rijen
der heeren, die 't volk heeten te verdrukken. Aslaksen,
drukker van en geassocieerd aan de „Volksbode", de voor
lichting van het publiek slechts beschouwend als een zaakje,
dat netjes en gematigd en fatsoenlijk, maar vooral winst
gevend dient gehouden; een man, die wel tegen de macht
hebbers van verre durft ageeren, ongevaarlijk als dat is,
daar deze toch niet reageeren op de artikelen in de „Volks-
